हक्क सोड पत्र (Relinquishment Deed) हा मालमत्तेवरील अधिकार कायमस्वरूपी सोडण्यासाठी तयार होणारा एक कायदेशीर दस्तऐवज आहे. उदाहरणार्थ, एखाद्या कुटुंबातील सातत्याने वडिलोपार्जित संपत्तीमध्ये एकापेक्षा अधिक व्यक्तींचे नाव असेल आणि त्यापैकी एकाला आपला हिस्सा दुसऱ्या व्यक्तीच्या नावावर स्वेच्छेने ओढून द्यायचा असेल, तेव्हा हक्क सोड पत्र तयार केले जाते. हे प्रामुख्याने वारसांमधील मालमत्ता वाटप, घरमालकीचे सहमालकत्व, किंवा मुलांचे एकमेकांमध्ये मालमत्तेचे वाटप करताना वापरले जाते. हक्क सोड पत्राद्वारे हक्क सोडणाऱ्या व्यक्तीचा हिस्सा कायमस्वरूपी संपुष्टात येतो आणि संपत्तीमधील तिचा हिस्सा अधिकाऱ्याच्या नावावर गुणाकार करण्यात मदत होते.
वैधता: या पत्राची नोंदणी करणे बंधनकारक आहे. मालमत्ता हस्तांतरण कायदा 1882 च्या कलम 17(1)(ब) अंतर्गत, स्थावर मालमत्तेवर अधिकार निर्माण किंवा हस्तांतरण करणारे सर्व दस्तऐवज नोंदणीकृत केले जावेत अशी स्पष्ट तरतूद आहे. मुंबई उच्च न्यायालयाच्या निकालानुसार, अननोंदणीकृत हक्क सोड पत्राला कोर्टात पुरावा म्हणून मान्यता नाही. म्हणून नोंदणीकृत दस्तावेज कोर्टात वैध मानला जातो, तर केवळ 100 रुपयांच्या स्टॅम्प पेपरवर फक्त नोटरी केलेला दस्तावेज पुरावा म्हणून मान्य होणे कठीण असते. एकदा हक्क सोड पत्र नोंदणीकृत पद्धतीने तयार झाले की, सोडलेल्या व्यक्तीचा त्या मालमत्तेवर पुन्हा कोणताही हक्क राहत नाही.
यात काय समाविष्ट असते: हक्क सोड पत्रात हक्क सोडणाऱ्या व घेणाऱ्या दोघांची व्यक्तिगत माहिती (नाव, पत्ता, व्यवसाय इ.), त्यांच्या वंशावळीची माहिती, मालमत्तेचे तपशील (७/१२ उतारा, मिळकतपत्रिका इत्यादी), आणि दोन साक्षीदारांची नावं-पत्ते-स्वाक्षरी यांचा समावेश अनिवार्य असतो. साधारणतः हे पत्र १०० रुपयांच्या स्टॅम्प पेपरवर मसुदा करून तयार केले जाते.
हक्क सोड पत्राची आवश्यकता – केव्हा आणि का?
हक्क सोड पत्र कधी आणि का आवश्यक? तो खालीलप्रमाणे प्रसंगात वापरला जातो:
- वारसा वाटप / उत्तराधिकारी विभाजन: वडिलोपार्जित किंवा एकत्र मिळालेल्या संपत्तीचे वाटप करताना. एखादा वारस वारसा वाटपात आपला हिस्सा दुसऱ्या सहवारसाला देऊ इच्छितो, तेव्हा हा दस्तऐवज उपयोगी असतो.
- घरगुती तहानपेठ: एकत्र कुटुंबातील व्यक्तींमध्ये मालमत्ता हस्तांतरण, जसे वडिलांकडून वारसांमध्ये वाटणी, भावांचे घर बहिणीच्या नाव करणे इत्यादी साठी.
- घटस्फोट/समांतर गुडघाळ: घटस्फोटानंतर पती-पत्नीमध्ये प्रॉपर्टी वाटणी करताना एका पतीच्या नावावरील हिस्सा दुसऱ्या पतीच्या नावावर ठेवण्यासाठी हक्क सोड पत्र आवश्यक होऊ शकते.
- तातडीची आर्थिक गरज: मालमत्तेचा भाग विकून अडचणीतून लवकर बाहेर पडण्याची गरज असल्यास, सहमालक आपला हिस्सा सोडून देऊ शकतो (विणा मोबदला किंवा मोबदल्यावर).
- अल्पवयीन वारसासाठी पालकाची संमती: मुलगा/मुलगी अल्पवयीन असताना त्यांच्या वतीने पालकांनी मालकीचे अधिकार दुसऱ्या सहवारसास हस्तांतरण करायचे असतील (न्यायालयाची संमती घेऊन).
- परिवारातील ऐक्य/सदभाव: कुटुंबिय परस्पर ऐक्याने किंवा शुभेच्छेने मालमत्ता वाटणी करण्याची इच्छा असेल तरही हा मार्ग अवलंबला जातो.
याशिवाय, हिंदू वारसा कायदा, 1956 (२००५ सुधारणा) अंतर्गत मुलींनाही समान वारसाधिकार असतो. त्यामुळे बहिणी किंवा अपत्येहि आपला वारसाचा हिस्सा सोडण्यासाठी हक्क सोड पत्राचा वापर करू शकतात.
हक्क सोड पत्र कसे तयार करावे – प्रक्रिया
हक्क सोड पत्र तयार करताना खालील टप्प्यांचे अनुसरण करा:
- मसुदा तयार करणे: स्थानिक वकील/लेखापाल कडून हक्क सोड पत्राचा मसुदा तयार करून घ्या. यात देणारा आणि घेणाऱ्यांची माहिती, मालमत्तेचे तपशील, सोडण्याचे कारण, सह-अरिशांची ओळख तपशील, इत्यादी स्पष्ट लिहून घ्याव्यात. मसुदा १०० रुपयांच्या स्टॅम्प पेपरवर लिहिला/प्रिंट केला जातो.
- स्टॅम्प ड्यूटी भरणे: महाराष्ट्राच्या स्टॅम्प कायद्यानुसार, विनामोबदला वडिलोपार्जित मालमत्तेचा हिस्सा सोडल्यास नाममात्र ₹२०० स्टॅम्प ड्यूटी माफ आहे. अन्यथा मोबदल्यासह सोडल्यास संपत्तीच्या किमतीप्रमाणे संपूर्ण स्टॅम्प ड्यूटी भरावी लागते. सरकारी सूट अंतर्गत वारसांना (
लेगल इरिटरअसल्यास) स्टॅम्प ड्यूटीची सोय असते. - नोंदणीसाठी अपॉइंटमेंट: तयार मसुदा व स्टॅम्प पेपर घेऊन सब-रजिस्ट्रार कार्यालयात गाठ तयार करा. सार्वजनिक रजिस्ट्रार कार्यालयात ऑनलाइन अपॉइंटमेंटही बुक करता येते. नोंदणी फी (मात्रिकाकी फी) भरावी लागते (साधारण १००-२५० रुपयेपर्यंत).
- नोंदणी दिनांक: ठरलेल्या दिवशी हक्क सोडणारी व घेणारी दोन्ही पक्ष, तसेच दोन्ही साक्षीदार कार्यालयात उपस्थित राहून दस्तऐवजावर स्वाक्षरी करतात. सहभागी सर्वांनी आपली ओळखपत्रे (आधार, पॅन, इ.) व पत्त्याचा पुरावा तसेच पासपोर्ट साईज छायाचित्रे सोबत ठेवावी.
- नोंदणी पूर्ण करणे: निबंधकांनी सर्व माहिती तपासल्यानंतर हक्क सोड पत्राची नोंदणी केली जाते. यानंतर साधारणपणे एका आठवड्यात नोंदणीकृत प्रत प्राप्त होते.
- तलाठी कार्यालयात नोटीस: नोंदणीकृत हक्क सोड पत्राची प्रत तलाठी कार्यालयात सादर करावी लागते. ७/१२ उताऱ्यात संबंधित व्यक्तीचे नाव (आतापर्यंतचे) व नवीन नावाची नोंद करून पुढील मालमत्तेच्या वाट्यात फेरफार करण्यात येतो. अनोंदणीकृत हक्क सोड पत्राच्या तलाठी नोंदी करणे कायद्याने अवैध आहे.
या प्रक्रियेत साक्षीदारांच्या उपस्थितीचे विशेष महत्त्व आहे. दोन्ही साक्षीदारांनी स्वाक्षरी केल्यानंतरच दस्तऐवज पूर्ण होते. नोंदणी नंतर नोंदणीकृत प्रत सर्व संबंधित कागदपत्रांसह सुरक्षित ठिकाणी ठेवा, कारण ती पुढील वाद-वादग्रस्ततेत पुरावा ठरू शकते.
हक्क सोड पत्र खर्च आणि आवश्यक कागदपत्रे
हक्क सोड पत्र नोंदणीसाठी खालील कागदपत्रांची गरज असते:
- सोडणाऱ्या व्यक्तीचे वय, वडिलांचे नाव, पत्ता, व्यवसाय इत्यादी माहिती.
- घेणाऱ्या व्यक्तीचे नाव, वय, पत्ता, इत्यादी.
- कुटुंबाची वंशावळी (वंशवृक्ष) आणि मालमत्तेतील हिस्से यांचे तपशीलवार विवरण (जसे ७/१२ उतारा, खतपत्रिका, महसूल बिले).
- मालमत्तेची खरेदी-विक्री किंवा मुद्रीकरणे संबंधित नोंदी.
- दोन साक्षीदारांची नावं, पत्ते व स्वाक्षरी.
- आधार कार्ड, पॅन कार्ड इत्यादी ओळखपत्रे.
- वकीलाकडून तयार केलेला हक्क सोड पत्राचा मसुदा (वैकल्पिक पण श्रेयस्कर).
- नोडणी शुल्क: महाराष्ट्रात साधारणपणे ₹२०० (नोंदणी फी) इतके असते (काही प्रांतात कमतरता).
- स्टॅम्प शुल्क: प्राथमिक बाबीवरील प्रमाणीकरणासाठी जसे वरीलप्रमाणे; हल्ली स्टँप पेपरवर हलके शुल्क लावून दस्त बनवला जातो.
- इतर सरकारी कार्यालयांची आप्लिकेशन फी किंवा इतर कागदपत्रांची फोटोकॉपी.
नोंदणीसाठी सर्व मूल दस्तऐवज (मूळ प्रमाणात) आणि त्याच्या प्रतिलिपी घेऊन जावे लागते. काही प्रकरणांत वारसा सर्टिफिकेट, मृत्यू नोंदणी प्रमाणपत्र, अथवा कोर्टाचा आदेशही अपेक्षित असू शकतो.
हक्क सोड पत्र नोंदणी आणि स्टॅम्प ड्यूटी
- नोंदणी आवश्यक: जशी Registration Act 1908 अंतर्गत कलम 17(1)(ब) अनुसार, स्थावर मालमत्ता हस्तांतरित करणारे सर्व दस्तऐवज नोंदणीकृत असणे आवश्यक आहे. म्हणून कोणताही हक्क सोड पत्र सब-रजिस्टार कार्यालयात नोंद केलेले असावे. नोंदणी केल्याने कायदेशीर दृष्टीने तो दस्त ऐतिहासिक व शाश्वत ठरतो.
- स्टॅम्प ड्यूटीचे प्रमाण: महत्त्वाचे कर म्हणजे हक्क सोड पत्र विनामोबदल्याचे असल्यास आणि मालमत्ता वडिलोपार्जित असल्यास रक्कम ₹२००/-ची फक्त नाममात्र स्टॅम्प ड्यूटी लागते. या सूटसाठी दोन्ही अटी (अंशदान विना मोबदला, मालमत्ता वडिलोपार्जित) पूर्तता करणे आवश्यक आहे. अन्य सर्व गोष्टींसाठी (उदा. मोबदला घेतल्यास, किंवा स्वकुशल कमाईची मालमत्ता वगैरे) संपत्तीच्या बाजारकिमतीप्रमाणे संपूर्ण खरेदीखतासारखी स्टॅम्प ड्यूटी भरावी लागते.
- नोंदणी शुल्क: सब-रजिस्ट्रार कार्यालयात दस्त नोंदणी करताना आकारली जाणारी नोंदणी फी ही सहसा जवळपास ₹२०० ते ₹३०० इतकी असते (महाराष्ट्र शासनाच्या टैरिफनुसार).
- महाराष्ट्रातील सवलती: महाराष्ट्र सरकारनं वारसांना मालमत्ता हस्तांतरणाच्या बाबतीत स्टँप शुल्कमुक्ती जाहीर केली आहे, म्हणजे वारसधारकांना सामान्यतः जास्त शुल्क द्यावे लागत नाही.
नोंदणीचे प्रमाणपत्र मिळाल्यानंतर ते गावठी / तलाठी कार्यालयाला द्यावे लागते, ज्यामुळे 7/12 उतारावर नावे योग्य रितीने अद्ययावत केली जातात.
सामान्य चुका आणि सावधगिरी
हक्क सोड पत्र तयार करताना खालील चुका टाळा:
- नोंदणी न करणे: काही लोक फक्त १०० रुपयांच्या स्टॅम्प पेपरवर नोटरी करून अस्सल ७/१२ नोंदी बदलवतात, हे खूपच धोका आहे. नोटरी केलेला दस्त खरं तर महत्त्वाचा पुरावा नाही; त्यामुळे नोंदणी न केल्यास भविष्यात कायद्याची दखल नाही. नोंदणी बंधनकारक आहे.
- तपशीलात चूक: मालमत्ता पत्ता, सहमालकांचे नाव किंवा हिस्सा यातील त्रुटी झाल्यास पुढे गैरसमज निर्माण होऊ शकतो. जमीन/घराच्या सर्व तपशील (जमिनीची सविस्तर नोंद, पट्टा क्रमांक, 7/12 नंबर इ.) अचूक लिहा.
- कागदपत्रे अपुरे असणे: आवश्यक कागदपत्रे (मूळ नोंदी, ओळखपत्रे, वारस सर्टिफिकेट) जोडलेले नसणे चुक आहे. सर्व सहमालकांची सहमती, वारसा सांगणारा पुरावा व इतर अल्पवयीन वारसाच्या संमतीचे कागद पुरेसे ठेवा.
- साक्षीदारांची गैरहजर: दोन वयोगटीन (एकुणी 18 वर्षांपेक्षा जास्त वयाचे) साक्षीदार बांधीत असतात. साक्षीदारांची गैरहजेरी किंवा चुकीची माहिती दुरुस्त करा.
- वकीलाचा सल्ला न घेणे: मसुदा स्वयं-तयार करता येतो, परंतु एखाद्या कागदपत्राचे स्वरूप गोंधळात निर्माण करू शकते. एखादी त्रुटी किंवा योग्य शब्द नाही असेल तर ही मोठी अडचण होऊ शकते. म्हणून दस्तूकरने वकीलाचा सल्ला घ्या किंवा व्यावसायिक मदत मिळवा.
- त्रुटीपूर्ण मुद्रांक/फी भरणे: वारसाने दिल्याचे स्पष्टपणे दाखल न करता पाव-हक्क सोडल्यास किंवा चुकीची स्टॅम्प ड्यूटी भरल्यास कायदेशीर अडचणी. पूर्वीच्या नियमाप्रमाणे न्यूनतम स्टँपपेपर वापरल्यास कोर्टात पुरावा म्हणून मर्यादित मान्यता. तरीही सुटचे नियम तपासा.
- स्थळीनियमांचे उल्लंघन: तलाठी कार्यालयात दस्त दिल्यानंतर 7/12 सुधारणीसाठी सर्व कायदेशीर नियम पाळावेत (नाहीतर फेरफार रद्द होण्याचे धोके असतात).
याचबरोबर, सर्वसमावेशक तपासणी करणे लाभदायक ठरते – उदाहरणार्थ, जमीन कर्जबाजारात गहाळ आहे का, बंधक आहे का इत्यादी. व्यवहार पूर्णपणे पारदर्शक ठेवा आणि संपूर्ण नोंदीचा लेखाजोखा ठेवा. जर शक्य असेल तर सोडणाऱ्या व्यक्तीकडून त्याचे पूर्ण परस्परातील वाटपाबाबत नोंद करून घ्या.
संबंधित कायदे आणि नियम
- मालमत्ता हस्तांतरण कायदा 1882: या अधिनियमात विविध प्रकारच्या मालमत्ता हस्तांतरणांबद्दल तरतूदी आहेत. त्यात कलम 41 (Ostensible Owner), कलम 54 (Release of rights by co-owner), इत्यादी अंतर्भूत आहेत. विशेषतः सह-हिस्सेदारांनी आपली भागीदारी सोडण्याचे अधिकार कलम 54 अंतर्गत येतात. परंतु सर्वात महत्त्वाचे: कलम 17 (यादी 1882) अंतर्गत स्थावर मालमत्तेवरील हस्तांतरणासाठी नोंदणी अनिवार्य आहे.
- नोंदणी कायदा 1908: कलम 17(1)(ब) अंतर्गत स्थावर मालमत्ता हस्तांतरण दस्तावेजांची नोंदणी अनिवार्य आहे. कलम 49 नुसार अननोंदणीकृत दस्त कोर्टात दाखल करता येत नाही.
- महाराष्ट्र स्टँप अधिनियम: महाराष्ट्रात वारसांना मालमत्तेचा हस्तांतरण स्टँप शुल्क माफ असून, विनामोबदल्याच्या बाबतीत सिद्धांततः फक्त ₹200 स्टँप लागतो. अन्य राज्यातही संबंधित राज्य स्टँप कायद्यानुसार शुल्क आकारले जाते.
- हिंदू वारसा कायदा 1956 (२००५ सुधारणा): वडिलोपार्जित मालमत्तेवर मुलींचे समान वारस अधिकार दिले. त्यामुळे मुलीही वाटेत त्यांचा हिस्सा सोडण्यासाठी हक्क सोड पत्र बनवू शकतात (म्हणजे मुलींचे हक्क स्वतंत्रपणे व्यवस्थापित करता येतात).
- इतर कायदे: जर काही लाभार्थी अल्पवयीन असतील तर महाधिवक्ता सूट किंवा सुप्रीम कोर्टाच्या मार्गदर्शनाखाली काम करावे लागते.
- महत्वाचे न्यायनिर्णय: मुंबई उच्च न्यायालयाने वारस होणाऱ्या मालमत्तांसाठी नोंदणीकृत हक्कसोडपत्र आवश्यक असल्याचे सांगितले आहे. गुजरात उच्च न्यायालयाने देखील असे दस्तऐवज नोंदणी केले जाणे गरजेचे असल्याचे नमूद केले आहे.
तज्ञांचे टिप्स आणि सर्वोत्तम मार्गदर्शन
- वकीलांचा सल्ला घ्या: हक्क सोड पत्र बनवताना अनुभवी दस्तऐवज वकीलाची मदत घ्या. ते योग्य मसुदा तयार करतात आणि कोणत्याही कायदेशीर अडचणी टाळण्यासाठी मार्गदर्शन करतात.
- सर्व कागदपत्रे व्यवस्थित ठेवा: ७/१२ उतारा, खतपत्रिका, वंशावळीचे पुरावे, ओळखपत्रांसह इतर सर्व कायदेशीर कागदपत्रे तंतोतंत सादर ठेवा.
- साक्षीदार निवडा: स्थानिक समाजात योग्य व्दितीय-वयाच्या पात्र साक्षीदारांना निवडा. त्यांची माहिती योग्य नमूद करा.
- मुद्रांक शुल्काची खबरदारी: जर वडिलोपार्जित मालमत्ता विना मोबदल्याची असेल, तर फक्त नाममात्र स्टँपपेपर वापरा. अन्यथा मूर्त किंमतीपैकी स्टँप ड्यूटी भरा.
- नोंदणीची खात्री करा: मिळकतीतील फेरफार पूर्ण करण्यासाठी सब-रजिस्टार कार्यालयात नोंदणी करा. नोंदणीकृत प्रत मिळाल्यानंतर तात्काळ तलाठी कार्यालयात सबमिट करा.
- नियमांचे पालन: मालमत्ता हस्तांतरण कायदा, नोंदणी कायदा व महाराष्ट्र नियमनांचे काटेकोर पालन करा. तसेच स्थानिक महसूल कायदे (जसे तालुका रेव्हेन्यू कोड) बघून योग्य तो पावल उचला.
- वैरभवापासून बचाव: कुटुंबियांमध्ये गैरसमज टाळा. संवाद साधून, सर्व सहमालकांनी एकमेकांबरोबर तारीख ठरवून दस्तावर चालवा.
- भविष्यातील कर परिणाम: हक्क सोडल्याने विक्री समजून जमीन सोडल्यास Capital Gains Tax लागू होण्याची शक्यता; त्याची माहिती घ्या. तसेच, हस्तांतरणासाठी भरलेली स्टँप ड्यूटी आणि वास्तविक मोबदला यातील फरकानुसार उत्पन्न कर (Income Tax) लागू शकतो. कर सल्लागाराचा सल्ला आवश्यक असेल तर घ्या.
- फक्त धावून न जाता: स्वतः कागदपत्र तयार करण्यापेक्षा व्यवहारिक तयारी बघून करा. एकदा नोंदणीकृत झाल्यानंतर दस्त रद्द करणे बहुधा शक्य नसते.
हक्क सोड पत्र कसा लिहायचा – नमुना
खाली हक्क सोड पत्राचा एक साधारण नमुना देण्यात आला आहे. आपल्या परिस्थितीनुसार संबंधित माहिती भरून वापरा:
नमस्कार,
मी, [आपले पूर्ण नाव], [वडिल/आईचे नाव] यांचा [नाते] वय [वय], राहणार [पत्ता], आत्ता मालमत्तेवरील माझा हिस्सा स्वेच्छेने सोडल्याची ही लिखित संमती आहे. माझे [वडिलोपार्जित/स्वकुशल] मिळकतीतील [मालमत्तेचे तपशील—उदा. “येत्या गावातील भूखंड क्रमांक १०२, क्षेत्रफळ १ एकर २० वयर्स”] या मालमत्तेतील माझे **हिस्सा** मी खाली स्वाक्षरी करून जाहीर पणे दुसऱ्या सहमालक [विस्थापित व्यक्तीचे नाव, वय, नाते, पत्ता] यांच्या नावावर कायमस्वरूपी सोडत आहे.
मी हा मालकीचा हिस्सा सोडण्याचे कारण आहे [सोडण्याचे कारण—उदा. “माझ्या बहिणींच्या नावावर मालमत्ता करुन घ्यायची इच्छा”]. मी पूर्णपणे माझ्या मर्जीने आणि दबावाविना हा निर्णय घेतला आहे. मला काहीही मोबदला न मिळता मी माझा हिस्सा [पात्र व्यक्तीचे नाव] यांना हस्तांतरित करत आहे. पुढे मी त्या मालमत्तेवरील कोणताही हक्क किंवा त्याचे दावे करणार नाही याची मी प्रतिज्ञा करतो.
साक्षीदार:
1. [साक्षीदार १: नाव, वय, पत्ता] – (स्वाक्षरी)
2. [साक्षीदार २: नाव, वय, पत्ता] – (स्वाक्षरी)
दिनांक: [दिनांक]
आपला विश्वासू,
[आपले नाव आणि स्वाक्षरी]
टीप: वरील नमुना सामान्य आहे. आपल्या बाबतीत विशेष शब्द किंवा कायदेशीर अटी असतील तर वकीलाची मदत घ्या.
वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (FAQs)
- हक्क सोड पत्राची नोंदणी का आवश्यक आहे?
नोंदणी कायदा १९०८ अंतर्गत सर्व स्थावर मालमत्तेवरील हस्तांतरण दस्तऐवज नोंदणीकृत असावेत. सब-रजिस्टार कार्यालयात नोंद झालेले दस्त कोर्टात पुरावा म्हणून मान्य केले जाते. अननोंदणीकृत दस्त (फक्त नोटरीकृत किंवा बेंच वरील लेखी अर्ज) वैध पुराव्यात समाविष्ट होत नाही. त्यामुळे हक्क सोड पत्र नोंदणी बंधनकारक आहे.
- नोंदणी आणि स्टॅम्प शुल्क किती येईल?
महाराष्ट्रात परंपरागत मालमत्तेसाठी विनामोबदल्याचे हक्क सोड पत्र रु.२००/- स्टॅम्पपेपरवर नोंदणीकृत करता येते. खरेदीखतासारखा दस्त असल्यास संपत्तीच्या मूळ किंमतीप्रमाणे संपूर्ण स्टॅम्प ड्यूटी लागते. नोंदणी फी साधारणतः रु.२००–३०० इतकी असते. तरीही, घराच्या मूळ स्थिती, वारसांचं नाते, इत्यादींवर भर देताना वकील सल्ल्याने अचूक शुल्काची माहिती घ्या.
- नोंदणीसाठी कोणती कागदपत्रे लागतात?
– मालमत्तेची कागदपत्रे: ७/१२ उतारा, खतपत्रिका, गुंतवणूक व्यवहारपत्रिका इत्यादी.
– ओळखपत्रे: दोन्ही पक्षांचे आधार, पॅन, पासपोर्ट साईज फोटो.
– वारसाचे पुरावे: वारसा अधिकार असल्याचे दाखवणारे कागद (मृत्यू नोंद, वारस सर्टिफिकेट).
– वंशावळीचे दस्तऐवज: कुटुंबातील सदस्यांचे नाते सांगणारे पुरावे.
– हक्क सोड पत्राचा मसुदा: वकीलाने तयार केलेला दस्त.
– इतर दस्तऐवज: जर मोबदला घेतला असेल तर त्याचे व्यवहार दस्तऐवज, कर्ज-बुधके इत्यादी.
सर्व मूळ दस्तऐवजांसह त्यांची छायाप्रती कार्यालयात नेण्यासाठी ठेवा. - नोंदणीशिवाय काय होईल?
नोंदणी न झाल्यास हक्क सोड पत्र कायदेशीरदृष्ट्या निराधार ठरू शकतो. भविष्यात त्या मालमत्तेबाबत कोणताही वाद उद्भवला तर अननोंदणीकृत दस्त मागितले जाईल आणि कोर्टात तो विश्वासार्ह पुरावा ठरू शकत नाही. तसेच, टाळाटी नोंदी सुधारण्यातही अडथळे येऊ शकतात.
- हक्क सोड पत्र रद्द करता येते का?
एकदा नोंदणीकृत हक्क सोड पत्र झाल्यानंतर ते कायमस्वरूपी मानले जाते. तथापि, काही कलम असून त्यात फसवणूक, जबरदस्ती किंवा चुका असल्यास तीन वर्षांच्या आत त्यास न्यायालयात रद्द (cancellation) करता येऊ शकते. उदाहरणार्थ, कोणाला हे पत्र मिळवण्यासाठी फसवणूक करण्यात आली असेल, किंवा दस्तऐवजात स्पष्ट त्रुटी आढळलेली असतील, तर संबंधित पक्ष तक्रार करून जामिन रद्द करवू शकतो. तीन वर्षानंतर प्रामाणिकपणे झालेल्या हक्क सोड पत्राचा दस्त रद्द करता येत नाही.
- नोटरी का आवश्यक?
नोटरी हे वैकल्पिक पाऊल आहे, परंतु काही लोक 100 रु. स्टॅम्प पेपरवर नोटरी करून एसे बनवतात. परंतु हे पुरेसे नाही. सर्वोत्तम सुरक्षा साठी, प्रथम नोंदणी करून घ्या आणि मग नोटरी करुन घेऊ शकता. मात्र, नोटरी झालेला दस्त कोर्टात प्रत्यक्ष कामी येणे कठीण असते; म्हणून फक्त नोटरीवर भरोसा करु नका.
- हक्क सोड पत्रानंतर काय करावे?
दस्त नोंदणीनंतर उप-नोंदणीची मूळ प्रत तलाठी कार्यालयात द्या. तेथील नोंदी (७/१२, महसूल बिले इ.) या बदलत्या नावावर अद्ययावत कराव्यात. सर्व संबंधित पक्षांना नोटीस मिळाव्यात हे सुनिश्चित करा. यानंतर वादविवाद टळतात आणि मालमत्तेचे स्वामित्व स्पष्ट होते.
निष्कर्ष
हक्क सोड पत्र हा मालमत्तेवरील संयुक्त हक्क कायमस्वरूपी ठरवण्याचा प्रक्रिया आहे. योग्य प्रकारे वकीलाच्या मदतीने, सर्व कागदपत्रे व्यवस्थित करून, पात्र साक्षीदारांसह हा दस्त नोंदणी करून घ्यावा. यामुळे पुढील वाद-वादग्रस्ततांना दूर करता येते आणि मालमत्तेचे प्रॉपर वाटप शक्य होते. कोणतेही जबरदस्ती किंवा गोपनीयता नसणे सुनिश्चित करा आणि नियमांचे पालन करा. या मार्गदर्शक टिप्स व दिलेल्या नमुन्यामुळे तुम्हाला हक्क सोड पत्र प्रक्रिया सुकर होईल अशी आम्हाला आशा आहे.
हे सुद्धा वाचा –