दिवाळी हा प्रकाशाचा आणि आनंदाचा उत्सव आहे. दिव्यांच्या माळा, पणत्या यांच्यासोबतच प्रत्येक मराठी घराच्या अंगणात उंच जागी आकाश कंदील (Sky Lantern किंवा Diwali Lantern) लावण्याची परंपरा आहे. आकाश कंदील, ज्याला आकाशदिवा असेही म्हणतात, आपल्या घराबाहेर पूर्व दिशेला लावतात, ज्यामुळे दूरूनही त्याचा प्रकाश सर्वांना दिसतो. धार्मिक दृष्टीने पाहिले तर दिवाळीच्या काळात घराबाहेर आकाशदिवा लावणे शुभ मानले जाते. अशी समजूत आहे की आकाशदिव्याच्या प्रकाशामुळे देवी लक्ष्मी व गणेशाचे आपल्या घरात स्वागत होते आणि घरात सुख-समृद्धी येते.
परिचय: दिवाळीतील आकाश कंदीलची पार्श्वभूमी आणि महत्त्व
दंतकथेनुसार प्रभू श्रीराम रावणवध करून अयोध्येला परतल्यावर नगरवासीयांनी आनंद दर्शवण्यासाठी उंच खांबांवर असे आकाशदीप उजळले होते. तेव्हापासून दिवाळीत आकाशदिवा लावण्याची परंपरा सुरू झाली असे म्हणतात. दीपावलीत लावला जाणारा हा आकाशकंदील चिरंतन प्रकाशाचे आणि परमेश्वराचे प्रतीक मानला जातो. त्यामुळे दिवाळी आली की घराघरांवर आकाशदिवे लागतात आणि संपूर्ण परिसर तेजोमय होतो. आधुनिक काळातसुद्धा या परंपरेने आपले महत्त्व टिकवून ठेवले आहे. खरं तर, आकाश कंदील हा केवळ सजावटीचा वस्तू नसून दिवाळीच्या आनंदाचे आणि संस्कृतीचे प्रतीक आहे.
आज अनेकजण बाजारातून तयार कंदील विकत आणतात, परंतु घरच्या घरी आकाश कंदील बनवणे (DIY Aakash Kandil) ही एक क्रिएटिव्ह आणि आनंददायी गोष्ट आहे. या ब्लॉगमध्ये आम्ही ‘how to make aakash kandil at home’ म्हणजेच घरीच आकाश कंदील कसा तयार करायचा याची पूर्ण मार्गदर्शिका देणार आहोत. यात आपण आकाश कंदिलाचे प्रकार, डिझाईन, साहित्य, तयार करण्याची पद्धत, सजावट कल्पना, साहित्य खरेदी स्रोत, सुरक्षितता आणि पुनर्वापर अशा सर्व मुद्द्यांवर सखोल माहिती पाहूया.
आकाश कंदील डिझाईन आणि प्रकार (Types and Designs of Aakash Kandil)
दिवाळीच्या काळात बाजारात आणि घराघरांत आकाश कंदीलाचे असंख्य प्रकार व डिझाईन्स पाहायला मिळतात. पारंपारिक आकाशकंदील बहुधा बांबूच्या काड्या/चळण्या आणि पतंगाच्या रंगीत कागदापासून तयार केले जातात. अशा कंदिलांना सहसा पंचकोनी किंवा षटकोनी आकाराची चौकट असते आणि रंगीत कागदांनी किंवा जिलेटीन पेपरने कव्हर केले जाते. काही पारंपरिक डिझाईन्समध्ये तळाला लालसर-केशरी झिरमिळ्या (लांब कागदी फिती) असतात आणि मध्यभागी रंगीत कागदाचे करंज्या (त्रिकोणी पेटल्ससारखे आकार) लावलेले असतात. पारंपरिक कंदिलांमध्ये तारेच्या आकाराचे कंदील, कमळाच्या आकाराचे कंदील, तसेच लाकडी चौकट आणि कागद वापरून बनवलेले घड्याळी किंवा गोलाकार आकृतीचे कंदील यांचा समावेश होतो.
कालानुरूप आकाश कंदिलांच्या डिझाईन्समध्ये खूप नवनवीन वैविध्य आले आहे. प्लास्टिक, अक्रेलिक शीट किंवा वॉटरप्रूफ कागद वापरून बनवलेले कंदीलही आता बाजारात मिळतात. हलके प्लास्टिक किंवा डिस्पोजेबल साहित्याचे कंदील दिवाळीनंतर जपण्यास सोपे असल्याने काहीजण ते पसंत करतात. तसेच विजेवर चालणारे एलईडी कंदील आणि इलेक्ट्रिक दिवे लावलेले आधुनिक कंदीलदेखील उपलब्ध आहेत. इलेक्ट्रिक कंदिलांमध्ये रंग बदलणारे एलईडी लाइट्स बसवलेले असतात, ज्यामुळे हे कंदील पारंपरिक कागदी कंदिलांपेक्षा अधिक उजळ आणि सुरक्षित असतात. अनेक जणांनी आता पर्यावरणपूरक दृष्टिकोन स्वीकारून कापडी कंदील (Fabric Lanterns) विकत घ्यायला सुरुवात केली आहे. कापड किंवा सूत वापरून बनवलेले हे कंदील पर्यावरणपूरक असल्याने त्यांची लोकप्रियता वाढते आहे.
आजच्या घडीला आकाश कंदिलांचे काही ट्रेंडिंग डिझाईन्स (आकाश कंदील डिझाईन) खालीलप्रमाणे आहेत:
- पारंपारिक आकाश कंदील: बांबू/काठ्या आणि पतंग कागदाने बनवलेले, करंज्या आणि झिरमिळ्यांनी सजलेले कंदील. हे हाताने बनवलेले कंदील टिकाऊ असतात आणि वर्षानुवर्षे वापरू शकतात. काही जुने कारागीर आजही हातांनी अशा पारंपारिक कंदिलांची निर्मिती करतात.
- फुलाकृती आकाश कंदील: फुलांच्या आकारात किंवा कमळाच्या आकारात तयार केलेले रंगीत कंदील जे दिवाळीच्या सजावटीला एक अनोखा उठाव देतात. हे कंदील पारंपरिक नक्षीकामासह तयार होतात व आकर्षक दिसतात.
- 3D प्रिंटेड आकाश कंदील: आधुनिक काळातील तंत्रज्ञानाचा वापर करून प्लास्टिकच्या फिलामेंटद्वारे 3D प्रिंटिंगने बनवलेले कंदील सध्या ट्रेंडमध्ये आहेत. 3D प्रिंटेड कंदील हे अनोख्या आणि गुंतागुंतीच्या आकृत्यासोबत येतात जे पारंपरिक हातकामाने बनवणे कठीण होते. त्यामुळे अत्याधुनिक लुकसाठी अनेकजण 3D प्रिंटेड आकाशदिवे पसंत करत आहेत.
- कट-आउट डिझाईन आकाश कंदील: घन कागदावर सुंदर डिझाईन्स कापून तयार केलेले कंदील. उदाहरणार्थ, कागदावर सितारे, फुले किंवा अन्य आकृत्या कापून त्यांना कंदिलावर चिकटवून तयार डिझाईन मिळते. कट-आउट कंदील रात्रीच्या प्रकाशात या कापलेल्या आकृत्यांमधून सुंदर प्रकाशछटा देतात.
- मेटॅलिक फिनिश आकाश कंदील: सोनेरी, चांदीसारखे धातुक पॉलिश असलेले कंदील. हे सामान्यतः प्लास्टिक किंवा मेटल शीटपासून बनलेले असतात आणि यांना गोल्डन, सिल्व्हर किंवा मेटॅलिक रंगांचे चमकदार लेप दिलेले असतात. मेटॅलिक कंदील घराच्या सजावटीत ऐश्वर्य आणि आधुनिकता आणतात.
- विंटेज पॅटर्न आकाश कंदील: पारंपरिक नक्षीकाम (जसे वारली पेंटिंग्स, महाराष्ट्रीयन पारंपरिक डिझाईन) असलेले किंवा जुन्या काळच्या तेलदिव्यांच्या रूपातील कंदील. हे कंदील पाहताना एकदम जुनी आठवण येते आणि घराला विंटेज लुक मिळतो.
- एलईडी लाइट आकाश कंदील: यामध्ये कागदाच्या किंवा अॅक्रेलिकच्या कंदिलात अंगभूत LED दिवे लावलेले असतात. काही कंदिलांमध्ये विविध रंगांच्या LED लाइटसच्या मालाही असतात. हे कंदील ऊर्जा बचत करतानाच अतिशय लखलखीत प्रकाश देतात. काही LED कंदिलांमध्ये ब्लिंकींग (लुकलुकणारे) मोड्सही असतात ज्यामुळे दिवाळीच्या प्रकाशात एक हलचल दिसते.
- इको-फ्रेंडली आकाश कंदील: यात पुनर्वापर केलेला कागद, तत्कल उपलब्ध वस्तू किंवा जैवविघटित साहित्य वापरून बनवलेले कंदील येतात. उदा. फोडलेल्या नारळाच्या करवंट्या, कापडी तुकडे, उसाच्या पट्ट्या, बांबूच्या काड्या अशांपासून बनवलेले कंदील. प्लास्टिकच्या तुलनेत हे निसर्गाला कमी हानीकारक असतात. पर्यावरणपूरक दिवाळी कशी साजरी करावी याबाबत Vedantu.com वर उपयुक्त लेख आहेत.
- दोरा आणि फुगा आकाश कंदील: सध्या DIY क्राफ्टमध्ये लोकप्रिय, ज्यात फुगा (बलून) फुगवून त्यावर सरस आणि रंगीत दोरा गुंडाळला जातो. दोरा सुजल्यानंतर फुगा फोडून काढला की दोऱ्याचा गोलाकार कंदील तयार होतो. हे दोऱ्याचे कंदील अतिशय हलके आणि देखणे दिसतात. त्यांना विविध रंगात रंगवून किंवा तळाला पोपट्या (टासल) लावून सजवता येते. हे कंदील खासकरून घरातील इतर सजावटीसाठी वर्षभरही वापरता येऊ शकतात.
वरीलप्रमाणे पारंपरिक पासून अत्याधुनिक आणि पर्यावरणपूरक अशा विविध शैलींचे आकाश कंदील डिझाईन आज उपलब्ध आहेत. आपल्या आवडीप्रमाणे आपण डिझाइन निवडू शकता. पुढील विभागात आपण घरी साध्या पद्धतीने कागदी आकाशकंदील बनवण्याची साहित्य यादी आणि कृती पाहूया.
आकाश कंदील बनवण्यासाठी साहित्य यादी (Materials Needed)
घरी कंदील बनवण्यासाठी लागणारे आकाश कंदील साहित्य बहुतेक सर्व सामान स्थानिक बाजारात किंवा ऑनलाइन सहज मिळू शकते. खाली आम्ही एक मूलभूत साहित्य यादी दिली आहे. हे साहित्य वापरून आपण पारंपरिक कागदी आकाशकंदील तयार करू शकता:
- रंगीत कागद (जाड कागद/कार्डशीट): अंदाजे A2 आकाराच्या ३ मोठ्या रंगीत कागदांची आवश्यकता आहे. तुम्ही आपल्या आवडीचे तीन वेगवेगळे रंग निवडा. यापैकी एक कागद मुख्य सिलेंडर बनवण्यासाठी, दुसऱ्या रंगाचा कागद करंज्या (सुशोभित चौकोनाचे शंकू) बनवण्यासाठी, आणि तिसरा रंग हायलाइट देण्यासाठी वापरला जाईल. पतंग बनवण्यासाठी वापरला जाणारा पारंपरिक पतंग कागद किंवा ड्रॉईंग शीटदेखील चालेल. कागद किंचित जाड असेल तर कंदील मजबूत होतो.
- पट्टी (स्केल) आणि पेन्सिल: मापे काढण्यासाठी आणि कागद कापण्यासाठी आधी चिन्हे करण्यासाठी लागेल.
- कात्री आणि पेपर कट्टर: कागद, दोरी इ. कट करण्यासाठी. कात्रीने सरळ कापता येतील, तर बारीक-जटिल कटिंगसाठी पेपर कट्टर वापरू शकता.
- गोंद (डिंक) किंवा फेविकॉल: कागदांचे तुकडे चिकटवण्यासाठी. जलद कामासाठी गरज असेल तर गरम गोंद बंदूक किंवा सेलो टेप/डबल साइड टेपदेखील वापरता येईल, पण फेविकॉलने जोड जास्त बळकट होतो.
- स्टेपलर: काही ठिकाणी कागद जोडणी अधिक घट्ट हवी असल्यास स्टेपलरनेही पिन मारू शकता (उदा. सिलेंडरचे काठ जुळवताना अतिरिक्त मजबुतीसाठी).
- दोरी किंवा रिबन: तयार कंदील वर टांगण्यासाठी. जाड दोरी, बांबूची दोरी किंवा रंगीत रिबन (जसे गिफ्ट रॅपिंगला असते) वापरू शकता. रिबन किंवा दोरी मजबूत असावी.
- रंगीत कागदी पट्ट्या (फिती): झिरमिळ्या बनवण्यासाठी पतळ लांब पट्ट्या लागतील. बाजारात तयार झिरमिळा स्ट्रीमर्स देखील मिळतात, मात्र तुम्ही कागदाच्या पट्ट्या स्वतः कापून वापरू शकता.
- ग्लिटर पेपर किंवा रॅपिंग पेपरचे तुकडे: सजावटीसाठी सोनेरी/चंदेरी ग्लिटर गिफ्ट रॅपिंग पेपर उपयोगी पडेल. हा पेपर 1 इंच जाडीच्या पट्ट्यांमध्ये कापून कंदीलाच्या वरखाली बॉर्डर लावण्यासाठी वापरू शकतो, ज्याने कंदीलाला उठावदार लूक येतो.
- LED बल्ब आणि धारक: शेवटी कंदिलात प्रकाश देण्यासाठी एका इलेक्ट्रिक LED दिव्याची गरज आहे. 0W किंवा 5W चा छोटा LED bulb (तापमान कमी निर्माण करणारा) अधिक सुरक्षित आणि ऊर्जा बचत करणारा ठरेल. यासाठी एक बल्ब होल्डर आणि वायरसह प्लग संचही तयार ठेवा. वैकल्पिकरित्या काही जण बॅटरीवर चालणारी लहान दिवाळी लाईट्स किंवा फेयरी लाइट्ससुद्धा कंदीलात टाकतात.
- इतर सजावटी साहित्य (ऐच्छिक): रंगीत मोती, छोटेखानी आरसे/मणी, चिकटकमळ (stickers), अक्रीलिक रंग, चमकी (glitter powder), टिपण्या (sequins) इ. साहित्य ठेवू शकता. कंदीलाची सजावट करण्यासाठी आवडीनुसार हे साहित्य वापरता येईल.
वरील सर्व आकाश कंदील साहित्य एकत्र तयार ठेवा. हे सामान जमा झाल्यावर आता प्रत्यक्ष कंदील तयार करायला सुरुवात करू. पुढील विभागात दिलेल्या स्टेप-बाय-स्टेप पद्धतीने तुम्ही तुमचा पहिला आकाशकंदील सहज बनवू शकता.
स्टेप-बाय-स्टेप DIY मार्गदर्शक: आकाश कंदील कसे बनवायचे
घरच्या घरी कागदाचा सुंदर आकाशकंदील तयार करण्यासाठी खालील सोप्या चरणांचे अनुसरण करा. या उदाहरणात, आम्ही वर सूचीबद्ध तीन वेगवेगळ्या रंगांच्या कागदांचा वापर करून पारंपरिक cylindrical (नळीसारखा) कंदील बनवू. प्रत्येक चरण काळजीपूर्वक वाचा आणि क्रमाने पूर्ण करा:
- कागदाची सिलिंडर तयार करा: सर्वात आधी मुख्य कंदिलाचा बॉडी (सिलिंडर) तयार करूया. एक जाड कागद (उदा. लाल रंग) घ्या आणि त्याचा ११ इंच लांब व ६ इंच रुंद असा आयताकृती तुकडा कापा. या आयताकृती कागदाला हलकेच वळवून सिलिंडरच्या (नळीच्या) आकारात रोल करा. तो शेंगदाण्याच्या पुडीसारखा गोल गुंडाळा आणि ओव्हरलॅप होणाऱ्या कडांना गोंद लावून किंवा स्टेपल करून चिकटवा. अशा प्रकारे कंदिलाची नळी तयार झाली. ती पूर्ण वाळेपर्यंत बाजूला ठेवा.
- करंज्यासाठी चौकोनी कागद कापा: आता दुसऱ्या रंगाचा (उदा. हिरवा) कागद घ्या. याचे सुटे चौकोन कापून घ्यायचे आहेत. सुमारे ७.५ इंच x ७.५ इंच आकाराचे चौकोन अशा प्रकारे कापा. त्यानंतर तिसऱ्या (उदा. गुलाबी) रंगाच्या कागदाचे ६.५ x ६.५ इंच आकाराचे छोटे चौकोनी तुकडे तयार करा. मोठ्या हिरव्या चौकोनांवर सुबकपणे मध्येच बसतील अशा हे गुलाबी लहान चौकोन असतील.
- चौकोनांच्या जोड्या बनवा: आता प्रत्येक हिरव्या मोठ्या चौकोनाच्या मध्यभागी एक गुलाबी लहान चौकोन गोंदाच्या मदतीने चिकटवा. गुलाबी चौकोन पूर्णपणे मधोमध बसवा जेणेकरून हिरव्या चौकोनाची बॉर्डर सर्व बाजूंनी दिसेल. अशा प्रकारे तुमच्याकडे दोन-स्तरीय चौकोन तयार होतील – बाहेर हिरवा बॉर्डर आणि आतील गुलाबी केंद्र. या प्रत्येक तुकड्याला कातरने किंवा पेपरकटरने कडेने सुंदर आरेखाट (जर तुमची रचना असेल तर तुळतुळीत काठऐवजी कटवर्क) करू शकता.
- करंज्या तयार करून चिकटवा: हिरवा-गुलाबी अशा दुपट्ट्या चौकोनांचे सुमारे १० तुकडे बनवा. आता प्रत्येक चौकोनाला करंजीच्या (कोनाकार) आकारात वळवण्याची कृती करा. एका चौकोनाचे दोन विरुद्ध कोपरे हलके वाकवून एकमेकांना जुळवा आणि त्या ओव्हरलॅप होणाऱ्या कोपऱ्यांना गोंद लावून चिकटवा. यामुळे तो चौकोन एका करंजीसारख्या (शंकूसारख्या) आकारात दिसेल आणि गुलाबी भाग आतल्या बाजूला येईल. अशी सर्व १० करंज्या (cones) तयार करा.
- सिलिंडरवर करंज्या लावा: आता आधी तयार करून ठेवलेली लाल सिलिंडर घ्या. तिच्या बाहेरील बाजूस या तयार करंज्या एकामेकांच्या शेजारी उभ्या रितीने चिकटवा. करंज्या लावताना त्यांची टोकं तळाच्या दिशेने असतील आणि खुली बाजू वरच्या दिशेने. शक्य तितक्या सुबक अंतर राखून सगळ्या करंज्या सिलिंडरला गोल लावल्या की कंदिलाला सुंदर खोबणीदार लूक मिळेल. सर्व १० करंज्या चिकटवल्यावर काही वेळ त्यांना सुकू द्या. गोंद वाळेपर्यंत त्या हलणार नाहीत याची काळजी घ्या. करंज्या जास्त पसरेल नाहीत यासाठी लागेल तिथे एका शंकूचा काठ शेजारच्या शंकूसोबत हलका चिकटवू शकता.
- कंदिलाच्या कडांची सजावट: कंदिलाच्या वरच्या आणि खालच्या कडांना आकर्षक बॉर्डर देण्यासाठी आपण ग्लिटर कागदाच्या पट्ट्या वापरू. सोनेरी/चमकीच्या गिफ्ट रॅपिंग पेपरच्या सुमारे १ इंच रुंदीच्या काही लांब पट्ट्या कापा. आता एक पट्टी घेऊन सिलिंडरच्या वरील काठाला पूर्ण फेरी देऊन चिकटवा आणि शिल्लक भाग कापा. अशाच प्रकारे खालच्या काठालाही दुसरी पट्टी चिकटवा. या सोनेरी बॉर्डरमुळे कंदिलाला व्यावसायिक फिनिश मिळते. तुम्ही सोनेरी पट्टीऐवजी अन्य कोणताही रंग किंवा डिझाइनयुक्त कागद वापरू शकता. काहीजण दुहेरी बॉर्डरसाठी वरती आणि खाली अशा दोन पट्ट्या अगदी काठालगत लावतात.
- झिरमिळ्या (तळाच्या लांब फिती) तयार करा: आता कंदिलाच्या तळाला लटकत्या झिरमिळ्यांची वेळ आली आहे. त्यासाठी ताठर पण पातळ कागद (उदा. सेलोफेन पेपर अथवा पतंगाचा कागद) घ्या. अंदाजे १३-१४ इंच लांबी आणि १०-१२ इंच उंचीचा एक तुकडा घ्या (किंवा एकाच लांब पट्टीऐवजी वेगवेगळ्या पट्ट्याही घेऊ शकता). या कागदाच्या तुकड्यांच्या लांब बाजूकडून वरून खाली समांतर पट्ट्या कापून घ्या. प्रत्येक पट्टी सु. अर्धा इंच रुंद असेल आणि वरच्या टोकाशी ०.५ इंच भाग न कापता शिल्लक ठेवा. म्हणजेच पट्ट्या शेवटपर्यंत सुट्या होणार नाहीत, त्या एका बाजूने जोडलेल्या राहतील. अशा रीतीने जर मोठा कागद घेतला असेल तर त्यातून अनेक लंबक (फिती) मिळतील. आता या कागदी फितींच्या पट्ट्यांना (झिरमिळ्यांना) कंदिलाच्या सिलिंडरच्या खालच्या आतील भागाला गोंद लावून चिकटवा. संपूर्ण परिघभर समान लांबीच्या झिरमिळ्या बसवा. झिरमिळ्यांची लांबी तुम्ही हवी तशी ठरवू शकता – जरा लांब असतील तर अधिक डौलदार दिसतात. सगळ्या फिती चिकटवल्यानंतर त्या मोकळ्या लटकू द्या.
- दोऱ्याचा आधार आणि दिवा बसवा: कंदील लटकवण्यासाठी आता वरच्या बाजूला दोन भिन्न ठिकाणी छिद्र पाडा (किंवा कागद थोडा कापून मजबूत दोरी बाहेर येईल अशी जागा तयार करा). त्या छिद्रांतून दोरी किंवा रिबन टाकून घट्ट गाठ बांधा जेणेकरून कंदील टांगता येईल. दोरीची लांबी कंदील कोठे लटकवायचा त्यानुसार ठरवा आणि वर एक फांस/हुक करण्याइतकी जास्त ठेवा. दोरी लावून झाली की कंदीलाच्या आतून इलेक्ट्रिक बल्ब धारक बसवा. शक्यतो कमी उष्णता निर्माण करणारा LED बल्ब वापरा आणि वायर सुरक्षितरीत्या एका बाजूने बाहेर काढा. आता आपला घरी बनवलेला आकाश कंदील तयार आहे! तो आपल्या घराबाहेर अंगणात किंवा बाल्कनीत लटकवा आणि दिवाळीच्या प्रकाशात न्हाऊन काढा. तुमच्या हातांनी बनवलेल्या कंदिलाचा आनंद घेण्यासाठी आत बल्ब लावून स्विच ऑन करा – सुंदर प्रकाशाची नक्षी तुमच्या घराला प्रकाशमान करेल.
टीप: वरील दिलेली मापं व स्टेप्स हे एक मूलभूत मार्गदर्शक आहे. तुम्ही हवे तसे यामध्ये बदल करू शकता. उदा. कंदिलाचा आकार मोठा हवा असल्यास सर्व मापे प्रपोर्शनमध्ये वाढवा (जसे ११x६ ऐवजी १६x९ इंच करा आणि चौकोनांचे आकार त्यानुसार वाढवा). करंज्या कमी-जास्त लावू शकता, वेगवेगळ्या रंगांच्या कॉम्बिनेशनने वेगळे पॅटर्न बनवू शकता. काही जण सिलिंडरऐवजी चौकोनी फ्रेम करून तिच्या प्रत्येक बाजूस करंज्या लावून चौकोनी कंदील बनवतात – आपल्या कल्पनाशक्तीप्रमाणे प्रयोग करायला हरकत नाही. मुख्य उद्देश आपल्या हस्तकौशल्याचा आणि सर्जनशीलतेचा वापर करून आनंदाने दिवाळीचा कंदील तयार करणं हा आहे.
शाळा किंवा कार्यक्रमात भाषण द्यायचं असेल तर दिवाळी भाषण मराठीमध्ये वाचा.
सजावट कल्पना आणि रंगसंच (Decoration Ideas & Color Combinations)
आकाशकंदीलाची मूळ रचना तयार झाल्यावर त्याला अजून आकर्षक बनवण्यासाठी विविध सजावट आयडिया वापरता येतात. खाली काही क्रिएटिव्ह सजावट टिप्स आणि रंगसंच दिले आहेत:
- रंगसंचाची निवड: पारंपरिक महाराष्ट्रीयन कंदिलांसाठी लाल- पिवळा, हिरवा-गुलाबी, निळा-पांढरा यांसारखे विरोधी पण उठावदार रंगसंच लोकप्रिय आहेत. उदाहरणार्थ वरील कृतीत लाल, हिरवा, गुलाबी असा कॉम्बिनेशन वापरला. आपण आपल्या घराच्या भिंतींच्या रंगानुसार किंवा दिवाळीच्या इतर सजावटीप्रमाणे रंग ठरवू शकता. गोल्डन (सोनेरी) रंगाची बॉर्डर अनेकांना आवडते कारण ती उजळते आणि राजेशाही लुक देते. त्याचप्रमाणे चंदेरी (सिल्व्हर) रंगही प्रकाशात चमकतो.
- ग्लिटर आणि रंग: तुमचा कंदील तयार झाल्यानंतर त्यावर अॅक्रेलिक रंगांनी सुंदर कलाकृती काढू शकता किंवा स्प्रे पेंटने हलका इफेक्ट देऊ शकता. ग्लिटर कलर/स्प्रे वापरून कंदील अजून झगमगेल असे करू शकता. उदाहरणार्थ, करंज्यांच्या कडेने सोनेरी किंवा रुपेरी ग्लिटर लावा ज्यामुळे प्रकाश परावर्तित होईल. किंवा संपूर्ण कंदीलावरच हलकी शिम्मरी फिनिश देण्यासाठी ग्लिटर स्प्रेचा फटा मारू शकता.
- स्टोन आणि मणी लावा: कंदीलावर ठिकठिकाणी छोटे कृत्रिम हिरे/स्टोन्स किंवा मोती (मोत्याच्या माळा/मणी) चिकटवले तर तो अधिकच आकर्षक दिसतो. विशेषतः करंजीच्या टोकेला एक-एक चमकता दागिना (जसे लहान कुंदनचा दगड किंवा मणी) लावल्यास रात्री त्यावर प्रकाश पडल्यावर तेज चमकेल. काहीजण मध्यभागी गणेश, लक्ष्मी यांच्या प्रतिमा स्टिकरने लावतात, ज्यामुळे धार्मिक स्पर्श येतो.
- झिरमिळ्यांची सजावट: कंदीलाच्या तळाला लावलेल्या कागदी फितींच्या टोकांना लहान पोम-पोम किंवा लोकरीचे रंगीत गुंडे लावून बघा, ते हलक्या वाऱ्यात हलतील आणि उठून दिसतील. झिरमिळ्यांवरही किंचित चमकी किंवा रंग लावता येतो. तुमच्याकडे जुन्या मण्यांच्या माळा असतील तर त्या कापून त्यातील मणी दोऱ्याने या फितींना शेवटी बांधू शकता, त्यामुळे फिती खाली ओढल्या जातील आणि देखण्या दिसतील.
- प्रकाश योजना: आंतरिक प्रकाशसाठी साध्या पिवळ्या LED बल्बऐवजी तुम्ही मल्टीकलर LED लाईटस वापरू शकता ज्यांनी कंदील विविध रंगात उजळेल. काही प्रकाशमालिका (string lights) मध्ये ब्लिंकिंग मोड येतो, तो आकाशकंदीलात टाकल्यास कंदील विविध ऍनिमेशनसह लुकलुकल्यासारखा भासेल. मात्र जास्त बल्ब लावून कंदीलाचा कागद गरम होणार नाही याची काळजी घ्या. LED दीपस्तंभ (LED strips) लावूनही कंदील सजवण्याचा काही जण प्रयत्न करतात.
- थीम आधारित सजावट: तुम्ही कंदील आपल्या संकल्पनेनुसार सजवू शकता. उदाहरणार्थ, दूरचित्रवाणी/चित्रपट थीम – लहान मुलांसाठी कार्टून थीम कंदील, स्पायडरमॅन किंवा चंद्र-तारे लावलेले कंदील. किंवा पारंपरिक थीम – वर उल्लेखलेल्या विंटेज पॅटर्नप्रमाणे वारली पेंटिंग, पेपर क्विलिंग द्वारा गणपतीचे रूप इ. काही जण कंदीलाभोवती छोटी पतंगही लटकावतात ज्याने दिवाळीचा माहोल अधिक रंगीत होतो.
- फ्रेम आणि आकार प्रयोग: जर आपल्याकडे बेसिक सिलिंडर कंदील बनवण्यापलीकडे कौशल्य असेल तर आपण बांबूच्या काड्यांनी चौकट बनवून त्यावर कागद लावून खास आकाराचे (उदा. तारा, पंचकोनी, अष्टकोनी) कंदील तयार करू शकता. अशा चौकटीत रंगीत काचपेपर लावून त्यावर पाकळ्या, नक्षी चिकटवता येईल. फ्रेम बनवताना ती मजबूत असावी लागते आणि सराव हवा, पण एकदा बनवली की अनेक वर्षे तीच फ्रेम नवीन कागद लावून पुनर्वापर करता येते.
एकंदरीत, आकाशकंदीलाची सजावट ही पूर्णपणे तुमच्या सर्जनशीलतेवर अवलंबून आहे. थोडेसे रंग, थोडी कला आणि कल्पकता वापरली तर अगदी सामान्य कंदीलही अद्वितीय आणि आकर्षक बनवता येतो. कंदील तयार करताना घरच्या लहानग्यांना सहभागी करून घ्या; त्यांच्या कल्पना कधी कधी खूप छान असतात आणि त्यांना देखील त्यात आनंद मिळेल. अधिक क्रिएटिव्ह डिझाईन शिकण्यासाठी तुम्ही The Crafty Angels वरील ट्युटोरियल्स पाहू शकता.
साहित्य खरेदी: कोठे मिळेल आकाश कंदीलाचे सामान?
आता प्रश्न येतो, हे साहित्य आणि सजावटीचे घटक मिळणार कुठे? सुदैवाने, आकाश कंदील बनवण्यासाठी लागणारे बहुतेक सर्व सामान आपल्याला ऑनलाइन आणि ऑफलाइन दोन्ही ठिकाणी सहज उपलब्ध होते.
ऑनलाइन खरेदी: जर आपल्याला घरी बसून साहित्य हवे असेल तर Amazon, Flipkart, Meesho सारख्या ई-कॉमर्स साइटवर शोधा. “DIY Aakash Kandil kit” नावाचे तयार किट्सही ऑनलाइन मिळतात ज्यात कंदीलाची फ्रेम, कागद, गोंद इत्यादी सगळे साहित्य एकत्र उपलब्ध असते. तुम्ही Amazon.in वर “आकाश कंदील” किंवा “Diwali Lantern” असे शोधल्यास विविध रेडीमेड कंदील तसेच बनवण्याची साहित्य मिळतील. उदाहरणार्थ, प्री-कट (पूर्वकापलेल्या) कागदाच्या पार्ट्सचे सेट, हाताने जोडायची फ्रेम, एलईडी लाइट्सचे सेट्स, इत्यादी वस्तू विक्रीस आहेत. ऑनलाइन खरेदीत उत्पादक/विक्रेत्याच्या रेटिंग्स आणि रिव्ह्यूज तपासा, विशेषत: किट घेत असाल तर त्यात सर्व भाग समाविष्ट आहेत ना हे पाहा.
स्थानिक बाजारपेठ: दिवाळी जवळ आली की आपल्या शहरातील बाजार ठराविक वस्तूंनी सज्ज होतात. पतंगांचा कागद, वाळलेली बांबूची काड्या, रंगीत रिबन, झिरमिळ्या, ग्लिटर पेपर अशा वस्तू तुमच्या जवळच्या स्टेशनरी दुकानात किंवा कला साहित्य दुकानात सहज मिळतात. विशेषतः जिथे पतंगाचे दुकान असते तिथे दिवाळीत कंदिलाचे साहित्यदेखील मिळते, कारण पतंगाच्या कागदाचा उपयोग कंदिलांसाठी होतो. मुंबईतील लोकांसाठी, दादर, Crawford Market, भुलाभाई दिसा रोड, इ. ठिकाणी मोठी घाऊक बाजारपेठा दिवाळी सामानासाठी प्रसिद्ध आहेत. पुण्यात लक्ष्मी रोड, टिळक रोड परिसरात अशी दुकाने दिसतात. तुम्ही आपल्या गावातील दुकानात आधी चौकशी करून पाहू शकता किंवा स्थानिक हँडीक्राफ्ट मेळ्यात (एकाद्या प्रदर्शनात) दिवाळीतील साहित्य मिळते का ते शोधू शकता.
इतर स्रोत: काही शाळा किंवा स्वयंसेवी संस्था दिवाळीपूर्वी आकाश कंदिल बनवण्याच्या कार्यशाळा आयोजित करतात, जिथे ते साहित्यदेखील पुरवतात. जर अशी कार्यशाळा तुम्ही अटेंड करत असाल तर तिथूनही साहित्य खरेदी करण्याची सोय होते. गावाकडे काही ठिकाणी लाकडाच्या काड्या मिळणे कठीण जाऊ शकते; अशावेळी घरातील जुन्या कॅलेंडरच्या काठ्या, जुनी खिडकीची काडी किंवा जाड वायरचा चौकोन बनवून त्याचा फ्रेमसाठी वापर करू शकता.
थोडक्यात, आपल्याला हवं ते साहित्य सहज उपलब्ध आहे. ऑनलाईन-सहजरित्या हवे ते मागवता येते, तर बाजारात जाऊन आपण स्वतः निवडून आणू शकतो. खरेदी टिप: बाजारात जाताना लागत असलेल्या वस्तूंची यादी तयार ठेवा आणि शक्यतो दिवाळीच्या गर्दीच्या आधीच साहित्य घेऊन ठेवा. जेणेकरून ऐन तयारीच्या वेळी कुठली वस्तू कमी पडली तर पुन्हा बाजाराची पळापळ होणार नाही. महाराष्ट्रीयन दिवाळी फराळाच्या रेसिपीसाठी Cookpad ही उत्कृष्ट साइट आहे.
सुरक्षितता टिप्स: आकाश कंदील बनवताना आणि लावताना काळजी
आकाश कंदील तयार करताना तसेच तो लावताना काही सुरक्षिततेचे उपाय जरूर पाळा. कंदील हा कागदाचा किंवा ज्वलनशील साहित्याचा असतो, त्यामुळे योग्य खबरदारी घेतल्यास अपघात टाळता येतील:
- LED दिवे वापरा: कागदी कंदिलाच्या आत कधीच पेटता मेणबत्ती किंवा तेलदिवा ठेवू नका. त्याऐवजी थंड राहणारे LED लाइट्स किंवा बॅटरीवरचे कँडल्स वापरा जेणेकरून आग लागण्याचा धोका कमी होईल. आधुनिक LED दिवे ऊष्णता निर्माण करत नाहीत आणि पेपरसाठी सुरक्षित असतात.
- विद्युत वायरिंगची तपासणी: जर इलेक्ट्रिक बल्ब लावत असाल, तर त्याची वायर सुस्थितीत आहे ना ते आधी तपासा. कोणतीही नसलेली वाळलेली वायर, सोललेले इन्सुलेशन असेल तर ती बदलून नवीन वायर वापरा. शक्यतो कंदिलासाठी जाड इन्सुलेशन असलेली वायर घ्या. वायरिंग करताना स्विच बंद ठेवा आणि बालकांना हात लावू देऊ नका.
- मुलांची सुरक्षितता: लहान मुले कंदील बनवण्यात मदत करत असतील, तर त्यांना कातर-चाकू वापरताना योग्य मार्गदर्शन करा. कागद कापताना हाताला इजा होऊ नये म्हणून प्रौढांचं निरीक्षण असू द्या. गोंद, रंग हाताला लागल्यास नंतर साबणाने धुवून काढा. मुले कंदिलाच्या जवळ खेळत नसतील याची आणि ते जमिनीकडून लटकवल्यामुळे त्यांच्या डोक्याला लागणार नाहीत याची दक्षता घ्या.
- घर्षण आणि हलत्या वाऱ्यापासून सुरक्षा: कंदिलाची दोरी/सूत्र भक्कम बांधा. बाहेर लावताना जोरदार वाऱ्यामुळे कंदील उडून जाऊ नये म्हणून छताला, कठड्याला किंवा खुंटीला नीट बांधून घ्या. दोरीची सुटलेली गाठ, जीर्ण दोरी अशामुळे कंदील पडण्याची शक्यता असते. शक्यतो प्लास्टिक कोटेड वायर किंवा मजबूत नायलॉन दोरी वापरा.
- शेजारील वस्तूंपासून अंतर: कंदील टांगताना त्याच्या आसपासची ज्वलनशील पदार्थांची स्थिती तपासा. उदाहरणार्थ, कंदिलाजवळच पडदे असल्यास ते हलक्या वाऱ्याने कंदिलाच्या दिव्याला लागून पेट घेण्याचा संभव. तसेच सुक्या फांद्या, कागद, इतर सजावटीचे आयटम इत्यादीपासून अंतर ठेवा.
- पाणी व हवामान: कागदी कंदील पावसात भिजल्यास लगेच खराब होतो. जर दिवाळीमध्ये पावसाची शक्यता असेल किंवा कंदील अगदी उघड्या जागी लागतो (जिथे पाऊस आला तर झाकण नाही) तर कंदील ओलावा-प्रतिरोधक (waterproof) बनवा. त्यासाठी उपलब्ध असेल तर वॉटरप्रूफ कागद वापरा किंवा तयार कंदिलावर क्लिअर स्प्रे कोट (वार्निश स्प्रे) मारून वॉटरप्रूफिंग करा. पाऊस आणि वारा दोन्हीपासून बचाव होईल अशी जागा निवडा.
- आग लागल्यास उपाय: सुरक्षेत चूक झालीच आणि जर कंदीलाला आग लागली (अनहोनी), तर लगेच मुख्य वीजपुरवठा बंद करा (जर इलेक्ट्रिक कनेक्शन असेल तर) आणि पाणी शिंपडू नका (कारण इलेक्ट्रिक शॉकचा धोका). त्यापेक्षा पटकन लाकडी काठीने कंदील जमिनीवर पाडा आणि ओल्या कपड्याने आच्छादून आग विझवा किंवा आग विजवणी यंत्र असल्यास वापरा. मात्र ही वेळ येऊ न देणे हाच उत्तम उपाय आहे.
- प्राणिमात्रांची काळजी: कंदील घराबाहेर लावताना खात्री करा की त्याच्या प्रकाशाने किंवा हलत्या भागांनी घरगुती प्राणी (मांजर, कुत्रा इ.) किंवा बाहेरच्या पक्ष्यांना इजा होणार नाही. काही पक्षी/चमери रात्री प्रकाशाकडे आकृष्ट होतात, त्यांच्यापासून बल्ब संरक्षित राहील याची दक्षता घ्या.
- इतर: दिवसभर कंदिलाचा दिवा चालू ठेवणे टाळा. रात्री झोपताना किंवा घरात कोणी नसताना कंदिलाचा स्विच बंद करा. त्यामुळे इलेक्ट्रिक अतिभार येणार नाही आणि आग ची शक्यता कमी होते.
यांसारख्या काळजीने आपला आकाश कंदील सुरक्षित आणि सुंदररीत्या तेजोमय राहील. थोड़ी खबरदारी घेतल्यास दिवाळीचा आनंद कोणत्याही अनुचित घटनेविना द्विगुणित होईल. लक्षात ठेवा, आपण बनवलेला कंदील टिकावा व सुरक्षित राहावा, तरच आपल्या परिश्रमांचे सार्थक होईल.
दिवाळीनंतर कंदीलचे जतन आणि पुनर्वापर (Storage & Recycling After Diwali)
दिवाळी संपल्यानंतर अनेकदा आकाश कंदील काढून ठेवला जातो किंवा काही जण तो फेकून देतात. पण जर तुम्ही तुमचा कंदील काळजीपूर्वक हाताळला, तर पुढच्या काही वर्षांसाठी तो वापरता येऊ शकतो. तसेच, पर्यावरणाची काळजी घेत कंदीलाचा पुनर्वापर किंवा योग्य विल्हेवाट लावणे महत्त्वाचे आहे. यासाठी खालील टिप्स विचारात घ्या:
- आकाश कंदीलचे जतन (Storage): जर आकाश कंदील फार खराब झालेला नसेल तर दिवाळी संपल्यावर तो अलगद काढून घरात साठवून ठेवा. कागदी कंदिलासाठी मोठ्या प्लास्टिक पिशवीत किंवा कागदाच्या बॉक्समध्ये ठेवणे योग्य. आतला बल्ब व वायर काढून वेगळे ठेवा आणि कंदीलाचे बाह्य आवरण शक्य असेल तितके फोल्ड न करता जसे आहे तसं ठेवण्याचा प्रयत्न करा (फोल्ड केल्यास कागद क्रेस पडून तुटू शकतो). जर कंदीलाची चौकट लाकडी/मेटलची असेल तर ती टिकून राहील; पुढच्या वर्षी फक्त नवीन कागद लावून तुम्ही तोच फ्रेम वापरू शकता. त्यामुळे चौकट फुटू नये म्हणून व्यवस्थित हाताळा. आर्द्रता किंवा उंदीर यापासून बचाव होईल अशा ठिकाणी कंदील ठेवा. उदाहरणार्थ, मोठ्या पुठ्ठ्याच्या डब्यात थोडे सिलिका जेल पाउच टाकून कंदील ठेवला तर ओलावा नाहीसा होईल.
- पुन्हा वापरा (Reuse): पुढच्या सणाला जुनाच कंदील नव्याने सजवून वापरणे हे अर्थपुरक आणि पर्यावरणपूरक पाऊल आहे. काही जण दरवर्षी नवीन कंदील विकत घेण्यापेक्षा मागच्या वर्षीचा कंदील दुरुस्त करून रंग बदलतात किंवा नवीन सजावट लावतात. आपणही तो पर्याय वापरू शकता. करंज्या सुटल्या असतील तर पुन्हा चिकटवा, फिती फाटल्या असतील तर नवीन लावा, रंग उडाला असल्यास अॅक्रेलिक रंगांनी थोडे टच-अप करा. अशा रीतीने किमान २-३ वर्षे एकाच कंदीलाचा पुनर्वापर होऊ शकतो.
- रीसायकल (Recycle): कंदील नेहमीच पुनर्वापरायोग्य अवस्थेत असेलच असे नाही. जर कागद फाटून गेलाय, रंग ओला होऊन पसरलाय किंवा अखंड रचना कोसळली असेल तर तो पुन्हा ठेवण्यात अर्थ नाही. अशावेळी विल्हेवाट लावण्याची योग्य पद्धत अवलंबा. कागदी कंदील असेल तर त्यावरील सर्व प्लास्टिक/टेपचे भाग वेगळे करा आणि शुद्ध कागद स्थानिक रद्दीमध्ये द्या ज्याने ते पुनर्चक्रित होतील. जर कंदीलात प्लास्टिकचे भाग (जसे प्लास्टिक फ्रिंजेस किंवा प्लास्टिक शीट) असतील तर ते प्लास्टिक कचऱ्यात वर्गीकृत करा. इलेक्ट्रिक भाग (बल्ब, वायर, सॉकेट) योग्य तेवढे सांभाळून पुढच्या वेळेसाठी बाजूला ठेवा; ते इलेक्ट्रॉनिक कचऱ्यात टाकू नयेत. लाकडी किंवा लोखंडी चौकट असल्यास ती आपण हस्तकला प्रकल्पांसाठी सांभाळून ठेवू शकता किंवा ती कचर्यात टाकताना इतर कचऱ्यापासून वेगळी द्या.
- क्रिएटिव्ह पुनर्निर्मिती: जर तुम्हाला तो कंदील पुढच्या दिवाळीसाठी नको असेल, तरीही तुम्ही त्याचे काही भाग वापरून नवीन वस्तू तयार करू शकता. उदाहरणार्थ, कंदीलाचा वरचा भाग कापून त्याला टेबल लॅम्पशेड बनवता येईल. कापडी कंदील असेल तर वर्षभर ते ड्रॉइंगरूममध्ये डेकोर म्हणून लटकावता येईल. दोऱ्याचा कंदील असेल तर त्यात रंगीत दिवे टाकून एका कोपऱ्यात अंबियन्स लाइटिंगसाठी वापरा. ज्या कागदाच्या करंज्या सुट्ट्या मिळतील त्यांना मुलांच्या क्राफ्टसाठी फुले/पानं बनवून स्क्रॅपबुकमध्ये वापरता येईल. या अशा upcycle आयडियाने आपण कंदीलाची आयुर्मर्यादा वाढवू शकतो.
- नवीन वर्षी पुनर्बांधणी: काही जण दरवर्षी कंदील पुन्हा नव्याने बनवण्याचा आनंद घेतात. जर तुम्हीही पुढच्या वर्षी नवीन डिझाइन ट्राय करणार असाल, तर ह्या वर्षीचा कंदील फेकण्यापूर्वी त्याचे उपयोगात येऊ शकणारे भाग जसे काड्या, रिबन, सजावटीचे तुकडे वेगळे काढून ठेवा. यामुळे पुढील प्रकल्पात काही वस्तू पुन्हा वापरता येतील.
सारांश: दिवाळीनंतर आकाश कंदीलाचा योग्य संभाळ केला तर तो टिकू शकतो किंवा त्याचे सुटे भाग इतर कामी येऊ शकतात. फेकून देण्याची घाई करू नका. शक्यतो पुनर्वापर करा, अन्यथा Recycle करा. आपल्या हातांनी प्रेमाने बनवलेल्या आकाशदिव्याची योग्य निगा राखल्यास तो पुढच्या अनेक उत्सवांचे साक्षीदार होऊ शकतो आणि पर्यावरणालाही फायदेशीर ठरतो.
विद्यार्थ्यांसाठी दिवाळी निबंध मराठीमध्ये हा लेख अत्यंत उपयोगी ठरेल.
वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (FAQs)
- घरच्या घरी आकाश कंदील बनवणे कितपत सोपे आहे?
योग्य मार्गदर्शन आणि साहित्य असेल तर घरी आकाश कंदील बनवणे अगदी सोपे आहे. लहान मुलांपासून मोठ्यांपर्यंत कुणीही थोड्या काळजी आणि सर्जनशीलतेने हा DIY प्रोजेक्ट करू शकतो. वरील लेखात आम्ही सोप्या चरणांत प्रक्रिया समजावून सांगितली आहे. सुरुवातीला थोडा वेळ लागेल (सुमारे ४५-६० मिनिटे) परंतु सरावाने तुम्ही वेगाने आणि सफाईदारपणे कंदील बनवू शकता. घरी बनविलेल्या कंदिलाचे समाधान वेगळेच असते!
- आकाश कंदील बनवण्यासाठी कोणत्या प्रकारचा कागद सर्वोत्तम आहे?
परंपरागतपणे पतंग बनवण्यासाठी वापरला जाणारा पतंगाचा रंगीत कागद किंवा जाड ड्रॉइंग शीट (कार्ट्रिज पेपर) कंदिलासाठी उत्तम मानला जातो. पतंगाचे कागद हलके, किंचित पारदर्शक आणि अनेक रंगात येतात, ज्यामुळे कंदील सुंदर दिसतो. जाड कागदाने (जसे चार्ट पेपर) कंदील अधिक मजबूत होतो आणि पाऊस/वाऱ्याला काही प्रमाणात तग धरू शकतो. तुम्ही वॉटरप्रूफ कागद मिळवू शकत असाल (जसा काही कंदीलकार वापरतात), तर बाहेर लावण्यासाठी तो अधिक टिकाऊ ठरेल. प्लास्टिक फिल्म वापरण्याचीही काहीजणांची पद्धत आहे, पण शक्यतो कागदच वापरा कारण तो कापणे-सॅंड करणे सोपे आणि पर्यावरणास अनुकूल आहे. रंग निवडताना फिकट रंगांच्या तुलनेत गडद आणि तजेलदार रंग संध्याकाळी जास्त उठून दिसतात.
- कंदिलामध्ये कोणता दिवा लावावा? मेणबत्ती वापरू शकतो का?
कंदिलात नेहमी इलेक्ट्रिक दिवा (Electric Bulb) लावावा. ० किंवा ५ वॅटचा LED बल्ब सर्वोत्तम – कारण तो प्रकाश देतो पण उष्णता कमी निर्माण करतो. शक्यतो पिवळ्या प्रकाशाचा (warm white) बल्ब घ्या ज्याने पारंपरिक दीपाचा फील येतो. काही जण बॅटरीवर चालणाऱ्या लहान दिवाळी लाईट्स किंवा LED मोमबत्ती ठेवतात, त्या देखील सुरक्षित आहेत. मेणबत्ती किंवा तेलावरची पणती अजिबात वापरू नका. त्या खुल्या ज्वालेमुळे कागदाला लगेच आग लागू शकते आणि गंभीर धोका निर्माण होऊ शकतो. म्हणून सुरक्षेसाठी नेहमी बंद विद्युत बल्ब अथवा LED लाइटच वापरा.
- एक आकाश कंदील बनवायला किती वेळ लागतो?
वेळ प्रमुखतः कंदिलाच्या आकारावर, डिझाईनच्या क्लिष्टतेवर आणि तुमच्या कौशल्यावर अवलंबून असतो. सोपा कागदी कंदील (जसा आम्ही इथे वर्णन केला) सरासरी ४५ मिनिटांपासून १ तासाच्या आत तयार होऊ शकतो. प्रथमच बनवताना कदाचित १-२ तास लागतील. जर तुम्ही फार सुबक कटवर्क, रंगकाम वगैरे करत असाल तर अधिक वेळ जाऊ शकतो. मोठा किंवा जटिल बांबूच्या फ्रेमचा कंदील बनवायचा असेल तर अर्धा दिवसही लागू शकतो. पण सरावाने आणि चांगली पूर्वतयारी करून केल्यास अवघ्या एका तासात आपण छान कंदील तयार करू शकता. वेळापत्रक ठरवताना गोंद वाळणे, रंग सुकणे इत्यादींसाठी थोडा अतिरिक्त वेळ द्या.
- कागदी आकाश कंदील वर्षभर टिकू शकतो का? त्याची देखभाल कशी करावी?
योग्य देखभाल केल्यास कागदी कंदील २-३ वर्षे सहज टिकतो. दिवाळी नंतर तो कोरड्या जागी ठेवणं गरजेचं आहे. दमट वातावरणात कागद नरम होऊन खराब होतो, तर उंदरांपासूनही जपावं लागतं. वर्षभर तो कोठी, कपाटात बंद करून ठेवताना एखाद्या पिशवीत/डब्यात ठेवा. पावसाळ्यात शक्यतो बाहेर लावू नका किंवा लावायचाच असेल तर त्याला प्लास्टिक कवर करा. दरवर्षी वापरण्यापूर्वी कंदीलाची स्थिति तपासा – काही भाग निघाला, तुटला असल्यास दुरुस्त करा, नवीन गोंद लावा. इलेक्ट्रिक वायर/बल्बही तपासून घ्या. अशाप्रकारे काळजी घेतल्यास तुमचा हाताने बनवलेला कंदील अनेक दिवाळी उजळवेल.
- आकाश कंदीलाचे आणखी कोणते प्रकार मी घरी बनवू शकतो?
कागदी सिलिंडर कंदिलाव्यतिरिक्त अनेक प्रकार आपण घरी बनवू शकता. उदाहरणार्थ, पारंपरिक बांबू चौकट कंदील – यात बांबूच्या किंवा लाकडी काड्या वापरून पंचकोनी/षटकोनी चौकट बनवून त्यावर रंगीत कागद लावतात. थोडे कौशल्य आवश्यक आहे पण हे कंदील अत्यंत देखणे दिसतात. त्याखालीही कागदी झिरमिळ्या लावतात. त्याशिवाय तुम्ही तार्याच्या आकाराचा कंदील बनवू शकता (यात दोन्ही बाजूंना तारा कापून त्यांच्या कडा जोडून एक त्रिमित तारा तयार होतो). दोरा आणि फुगा कंदील आपण वरील लेखात पाहिलाच – तोही घरी करता येतो, फक्त २-३ दिवस कोरडा करण्यासाठी हवेत टांगून ठेवावा लागतो. काही क्रिएटिव्ह लोक कागदी कप आणि दिव्याची माळ वापरून छोटे-छोटे कंदील बनवतात, किंवा बांबूच्या टोपल्या/टोपल्या वापरून कंदील तयार करतात. थोडक्यात, जिथे उजळ प्रकाश ठेवायचा त्या कोणत्याही आकाराला आपण कंदीलाचे रूप देऊ शकता. इंटरनेटवर “DIY Aakash Kandil designs” शोधल्यास पुष्कळ नवनवे प्रकार पाहायला मिळतील.
आशा आहे की या सर्व माहितीमुळे तुम्हाला आकाश कंदील घरी बनवण्याबाबतची आत्मविश्वास मिळाला असेल. आपल्या हटके हस्तनिर्मित आकाशदिव्याने या दिवाळीत आपले घर उजळून निघो आणि आपल्या सर्जनशीलतेला सर्वांच्या कौतुकाची उजळणी मिळो! आनंदी दिवाळी!