मोहन जोशी हे मराठी चित्रपट आणि रंगभूमीवरील एक ज्येष्ठ व प्रतिभावान अभिनेते आहेत. पंचावन्नाहून अधिक वर्षांच्या दीर्घ कारकिर्दीत त्यांनी मराठी सिनेमा, हिंदी चित्रपट, दूरदर्शन मालिका आणि नाटक या सर्वच क्षेत्रांत अतुलनीय कामगिरी केली आहे. त्यांच्या अभिनय प्रवासात मराठी रंगभूमीपासून ते बॉलिवूडमधील खलनायकी भूमिकांपर्यंत विविध सोपान आहेत. या लेखात मोहन जोशी यांची संपूर्ण जीवनकथा, फिल्मी वाटचाल (Mohan Joshi movies list), रंगभूमीवरील योगदान (Mohan Joshi Marathi natak), मिळालेले पुरस्कार आणि सन्मान, वैयक्तिक आयुष्य तसेच सार्वजनिक योगदान यांचा विस्तृत आढावा घेतला आहे.
जीवनाची सुरुवात
मोहन जोशी यांचा जन्म १२ जुलै १९५३ रोजी कर्नाटक राज्यातील बंगळुरु येथे झाला. त्यांचे पूर्ण नाव मोहन विष्णू जोशी. त्यांच्या आई कुसुम (माहेर नाव कुसुम भावे) या मराठी साहित्यिक पु. भा. भावे यांची चुलत भगिनी होत, तर वडील विष्णू (अण्णा) जोशी हे लष्करातील खडकी, पुणे येथील EME वर्कशॉपमध्ये नोकरीला होते. मोहन जोशी यांचे बालपण व शिक्षण पुण्यातच झाले. अभिनय किंवा हॉटेल मॅनेजमेंटसारखे व्यावसायिक कोर्सेस जाणून घेण्यासाठी हॉटेल मॅनेजमेंट कोर्स माहिती येथे वाचा. बालपणापासूनच त्यांना अभिनयाची व नाटकाची आवड होती आणि घरातूनही त्यास प्रोत्साहन मिळाले होते. त्यांनी सहाव्या इयत्तेत असतानाच, सुमारे १९६६ च्या सुमारास शालेय नाटकांत काम करण्यास सुरुवात केली.
शाळेत त्यांनी “टुणटुण नगरी खणखण राजा” या बालनाट्यात पहिल्यांदा भूमिका केली होती. पुढे महाविद्यालयीन काळातही ते नाट्यस्पर्धांत सक्रिय होते. पुण्याच्या बृहन् महाराष्ट्र वाणिज्य महाविद्यालयातून (BMCC) बी.कॉम. पदवी मिळवून पदवीधर झाल्यानंतर उपजीविकेसाठी मोहन जोशी यांनी किर्लोस्कर कंपनीत नोकरी धरली होती. मात्र नाटकाचे प्रयोग आणि दौरे यांसाठी वारंवार रजेची गरज भासू लागली. शेवटी कंपनीच्या व्यवस्थापकांनी त्यांना “नोकरी की नाटक?” असा दोन पैकी एक पर्याय निवडण्यास सांगितले. अभिनयावरील निष्ठेपोटी मोहन जोशी यांनी दुसऱ्याच दिवशी ती नोकरी शांतपणे राजीनामा देऊन सोडली. त्यांच्या या निर्णयातून अभिनय क्षेत्रात स्वतःला सिद्ध करण्याची त्यांची बांधिलकी दिसून आली.
नोकरी सोडल्यानंतर प्रारंभीच्या काही वर्षांत नाटकातून तग धरता येईल अशी परिस्थिती नव्हती. कुटुंबाची आर्थिक जबाबदारी सांभाळण्यासाठी मोहन जोशी यांनी स्वतःचा ट्रान्सपोर्ट व्यवसाय सुरू केला आणि ट्रकचालक म्हणूनही काम केले. त्यांच्या मालकीच्या दोन-तीन ट्रक гाड्या होत्या आणि ते स्वतः लांब पल्ल्याच्या मार्गांवर ट्रक चालवत असत. सुमारे आठ वर्षे त्यांनी ट्रक ड्रायव्हर म्हणून घाम गाळला. एकदा त्यांच्या ट्रकचा गंभीर अपघात झाला आणि त्यातून सुदैवाने जीवितहानी टळली. हा प्रसंग आल्यानंतर जोशी यांनी ट्रान्सपोर्ट व्यवसाय आवरता घेतला, कारण “जिथे माणसांचे जीव जातात आणि चूक अखेर वाहनचालकावर येते असा व्यवसाय आपल्याला करायचा नाही” असा त्यांचा ठाम निश्चय झाला होता. या कठीण काळातही त्यांनी आपला रंगभूमीवरील अभ्यास आणि आवड सोडली नाही.
अभिनय प्रवास: रंगभूमी ते चित्रपटसृष्टी
मोहन जोशी यांच्या अभिनय कारकिर्दीची सुरुवात रंगभूमीपासून झाली. पुण्यात त्यांनी तरुणपणी विविध हौशी आणि व्यावसायिक नाटकांमध्ये कामे केली. त्यांनी शालेय आणि महाविद्यालयीन काळात “गाणारा मुलुख”, “थीफ पोलीस”, “काका किशाचा”, “तीन चोक तेरा”, “पेटली आहे मशाल” इत्यादी नाटकांमधून अभिनयाचा अभ्यास केला होता. रंगभूमीवरील व्यावसायिक पदार्पण त्यांनी सुमारे १९८0च्या दशकाच्या सुरुवातीला “कुर्यात सदा टिंगलम्” (Kuryat Sada Tingalam) या नाटकाद्वारे केले.
या नाटकातील त्यांच्या दमदार अभिनयामुळे त्यांना प्रथमच व्यापक ओळख मिळाली. विशेष म्हणजे या नाटकाचे तब्बल हजारहून अधिक प्रयोग देशभर झाले, ज्यामुळे मोहन जोशी यांना रंगभूमीवर एक गुणी नट म्हणून प्रतिष्ठा मिळाली. पुढे त्यांनी “तरुण तुर्क म्हातारे अर्क”, “काळोखाच्या सावल्या”, “पुरुष”, “ती फुलराणी”, “मोरुची मावशी” यांसारख्या अनेक लोकप्रिय मराठी नाटकांमध्ये विविधरंगी भूमिका साकारल्या. नाटकातील अभिनयासाठी त्यांना राज्य आणि केंद्र पातळीवरील अनेक पारितोषिके मिळाली आहेत (उदा. उत्कृष्ट अभिनयासाठी संगीत नाटक अकादमी पुरस्कार, विष्णुदास भावे पुरस्कार इ.). मराठी रंगभूमीवरील त्यांच्या कार्याची दखल घेऊन २०१७ साली संगीत नाटक अकादमीने त्यांचा विशेष सन्मान केला.
रंगभूमीवर प्रतिष्ठा मिळाल्यानंतरही प्रारंभी चरितार्थासाठी मोहन जोशी संघर्ष करत होते. नाटकातून पोट भरणे कठीण होत असल्यानेच त्यांनी ट्रक चालकाची नोकरी पत्करली होती, परंतु त्यांच्या प्रतिभेने लवकरच त्यांना चित्रपटसृष्टीकडे घेऊन गेले. १९८३ साली त्यांना पहिला मराठी चित्रपट “एक डाव भुताचा” मध्ये खलनायकाची भूमिका मिळाली आणि त्या निमित्ताने ते चित्रपटसृष्टीत दाखल झाले. सुरुवातीला काही वर्षे त्यांना मोठी प्रसिद्धी मिळाली नाही, मात्र त्यांनी आपल्या संधींची वाट पाहत सतत कार्यरत राहिले.
अखेर १९९३ साली त्यांना ब्रेक मिळाला तो “सवत माझी लाडकी” या मराठी चित्रपटाद्वारे. स्मिता तलवलकर निर्मित व दिग्दर्शित या हलक्या-फुलक्या कौटुंबिक विनोदी चित्रपटात मोहन जोशी यांनी एका मध्यमवयीन डॉक्टर पतीची प्रमुख भूमिका साकारली होती. आपल्या जुन्या महाविद्यालयीन प्रेयसीशी विवाहबाह्य संबंध ठेवणाऱ्या डॉक्टरच्या भूमिकेत त्यांनी सहज विनोदी ढंगाने केलेले पात्रचित्रण विशेष गाजले. सवत माझी लाडकी चित्रपटाचा त्या वर्षी मोठा व्यवसायिक यश मिळाला आणि मोहन जोशी यांना मराठी चित्रपटसृष्टीत आघाडीचे नायक म्हणून नाव मिळाले.
१९९८ सालचा “तू तिथे मी” हा त्यांचा आणखी एक महत्त्वपूर्ण मराठी चित्रपट होय. या कौटुंबिक भावनिक कथानकात त्यांच्या आणि ज्येष्ठ अभिनेत्री सुहास जोशी यांच्या उत्कृष्ट अभिनयाबद्दल राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार समितीने कौतुकाची थेट दाद दिली होती. ४६व्या राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कारांमध्ये तू तिथे मी ने सर्वोत्कृष्ट मराठी चित्रपटाचा पुरस्कार मिळवला आणि परीक्षकांच्या अधिकृत निरीक्षणात “मोहन जोशी आणि सुहास जोशी यांचे सुंदर अभिनय हे चित्रपटाचे मुख्य आकर्षण ठरले” असे गौरवपूर्वक नमूद केले गेले.
याच दशकात मोहन जोशी यांनी “घराबाहेर” (१९९९) या मराठी चित्रपटातही दमदार अभिनय केला. भ्रष्ट राजकारण्याच्या नकारात्मक भूमिकेतील त्यांच्या नियंत्रित अभिनयासाठी त्यांना राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कारात विशेष उल्लेख प्रदान करून गौरविण्यात आले. मराठी चित्रपटसृष्टीतील त्यांच्या या यशस्वी वाटचालीबद्दल महाराष्ट्र शासनाचे पुरस्कार आणि इतर सन्मानही त्यांना वेळोवेळी मिळाले आहेत.
चित्रपटसृष्टीतील वाटचाल
मोहन जोशी यांनी मराठीसह हिंदी चित्रपटसृष्टीतही आपल्या अभिनयाची छाप सोडली आहे. मराठी आणि हिंदी मिळून सुमारे 700हून अधिक चित्रपटांमध्ये त्यांनी विविध भूमिका केल्या आहेत, ज्यात सामाजिक dramaपासून विनोदी पात्रे आणि धाडसी खलनायकांपर्यंत अनेक प्रकार समाविष्ट आहेत. मराठी सिनेमातून नायक म्हणून प्रस्थापित झाल्यानंतर त्यांनी हिंदी चित्रपटांतही चरित्र कलाकार तसेच खलनायकाच्या भूमिका मिळवून रसिकांचे लक्ष वेधून घेतले.
1990च्या दशकात मराठीत “बालिदान” (1991), “सareerch Sajjan” (1993), “तु तिथे मी” (1998) यांसारखे चित्रपट करतानाच त्यांनी बॉलिवूडमधील अनेक मोठ्या चित्रपट मालिकेत काम केले. या काळात मराठी चित्रपटसृष्टीत त्यांची गणना अशोक सराफ, लक्ष्मीकांत बेर्डे यांसारख्या आघाडीच्या अभिनेत्यांबरोबरच होत होती. तर हिंदीत त्यांनी प्रमुख नायक नसूनही आपल्या खलनायकी अभिनयामुळे स्वतःचा स्वतंत्र चाहतावर्ग निर्माण केला.
प्रमुख मराठी चित्रपटांची यादी (Mohan Joshi Movies List):
- एक डाव भुताचा (१९८३) – मराठी चित्रपटात पदार्पण; खलनायकाची भूमिका
- सवत माझी लाडकी (१९९३) – यशस्वी कौटुंबिक विनोदी चित्रपट; प्रमुख नायकाची भूमिका
- बालिदान (१९९१) – सामाजिक विषयावरील मराठी चित्रपट; डॉ. नागनाथ सरपोतदारांचे दिग्दर्शन
- तू तिथे मी (१९९८) – राष्ट्रीय पुरस्कार विजेता मराठी चित्रपट; उत्कृष्ट अभिनयासाठी प्रशंसित
- घराबाहेर (१९९९) – राजकीय विषयावरील मराठी चित्रपट; भ्रष्ट नेत्याच्या भूमिकेसाठी राष्ट्रीय पुरस्कारात विशेष उल्लेख
- देबू (२०१०) – समाजसुधारक गाडगे महाराज यांच्या जीवनावर आधारित मराठी चित्रपट; शीर्षकभूमिका
- रावसाहेब – मराठी ऐतिहासिक कथानकावरील चित्रपट; राज्य शासन पुरस्कार प्राप्त भूमिका
- सरीवर सरी – कौटुंबिक ड्रामा; उत्कृष्ट सहाय्यक अभिनेता (महाराष्ट्र टाईम्स सन्मान)
- माझा साक्षात्कार – दार्शनिक विषयावरील चित्रपट; प्रमुख भूमिका
प्रमुख हिंदी चित्रपट:
- मृत्युदंड (१९९७) – प्रसिद्ध हिन्दी चित्रपट; तिरपत सिंग या खलनायक भूमिकेसाठी मोहन जोशी यांना सर्वोत्कृष्ट खलनायकाचा स्क्रीन अवॉर्ड प्राप्त झाला. तसेच या भूमिकेबद्दल फिल्मफेअर पुरस्कारनामांकन मिळाले.
- गंगाजल (२००३) – प्रशांत झा दिग्दर्शित गाजलेला सामाजिक चित्रपट; साधू यादव या सत्तालोभी खलनायकाची अतिशय प्रभावी भूमिका. या भूमिकेबद्दल त्यांची विशेष दखल घेण्यात आली.
- वास्तव (१९९९) – संजय दत्त अभिनीत गँगस्टरपट; सहाय्यक नकारात्मक भूमिकेत मोहन जोशींची मोहोर.
- इश्क (१९९७) – आमिर खान आणि अजय देवगण यांच्या प्रमुख भूमिका असलेला चित्रपट; मोहन जोशी यांनी नायिकेच्या काकांची हलकीफुलकी व्यक्तिरेखा रंगवली.
- मेजर साब (१९९८) – अमिताभ बच्चन व अजय देवगण यांच्यासोबत सहाय्यक भूमिका.
- गुंडा (१९९८) – कल्ट दर्जा मिळवलेला अॅक्शन चित्रपट; यादवी खलनायक ‘पोते’ची लक्षवेधी भूमिका.
- भूकंप (१९९३) – मुख्य खलनायकाची भूमिका असलेला हिंदी अॅक्शन चित्रपट; प्रेक्षकांच्या विशेष लक्षात राहिला.
- इतर अनेक हिंदी चित्रपट जसे इंशाअल्लाह, फूल और पत्थर, हुंकार इत्यादींमध्येही त्यांनी विविध व्यक्तिरेखा साकारल्या. हिंदीबरोबरच मोहन जोशी यांनी काही भोजपुरी चित्रपटांतही कामे केली आहेत.
मोहन जोशी यांनी आपल्या अभिनयाने मराठी आणि हिंदी – दोन्ही चित्रपटसृष्टी समृद्ध केली. मराठीत नायक तसेच चरित्रभूमिका आणि हिंदीत खलनायक व चरित्र अभिनेता म्हणून त्यांचा ठसा उमटला. विशेषत: 90च्या दशकातील अनेक हिंदी चित्रपटांमध्ये दुष्ट, क्रूर खलनायक रंगवताना त्यांनी अत्यंत सहज अभिनय शैली अवलंबली. “मृत्युदंड” चित्रपटातील त्यांची तिरपतसिंहची भूमिका त्यावर्षीची चर्चेची ठरली होती व त्या बद्दल त्यांना स्क्रीन पुरस्कार (सर्वोत्कृष्ट खलनायक) मिळाला.
याशिवाय “गंगाजल” मधील साधू यादवसारख्या भूमिकांनीही प्रेक्षकांच्या मनावर भीती आणि आदर दोन्ही निर्माण केले. मोहन जोशी यांनी मराठीतील “देबू” (गाडगे महाराजांची भूमिका) सारख्या चित्रपटातून समाजसुधारकांचीही सशक्त चरित्रे साकारली आहेत. मराठी चित्रपटसृष्टीतील त्यांच्या योगदानाबद्दल २०२१ साली झी मराठी वाहिनीकडून जीवनगौरव पुरस्कार देऊन त्यांना गौरविण्यात आले, ज्यातून त्यांच्या सुमारे पन्नास वर्षांच्या सतत सक्रिय कारकिर्दीचा सन्मान झाला.
रंगभूमीवरील उल्लेखनीय कार्य (Mohan Joshi Marathi Natak)
मोहन जोशी हे मराठी रंगभूमीचेही एक अत्यंत मान्यवर व्यक्तिमत्त्व आहे. रंगमंचावर त्यांनी बालनाट्य, हौशी एकांकिका, प्रायोगिक नाटकांपासून व्यावसायिक रंगभूमीपर्यंत सर्वच स्तरांवर काम केले आहे. प्रारंभी शाळा-कॉलेजमध्ये “टुणटुण नगरी खणखण राजा” पासून “पेटली आहे मशाल” अशी एकांकिका केलेल्या जोशींना पुढे व्यावसायिक रंगभूमीवर “कुर्यात सदा टिंगलम्” या विनोदी नाटकाने पहिली मोठी ओळख मिळाली. हे नाटक तब्बल हजार वेळा सादर झाले आणि मराठी रंगभूमीच्या सुवर्णयुगातील एक यशस्वी नाटक ठरले. या नाटकातील भरभरून मिळालेल्या प्रतिसादानंतर मोहन जोशी यांनी रंगभूमीकडे पूर्ण वेळ वळण्याचा निर्णय घेतला.
त्यानंतरच्या दशकांत त्यांनी एकापेक्षा एक सरस नाटकांत भूमिका साकारल्या. “पुरुष” या जयवंत दळवी लिखित सामाजिक नाटकातली त्यांची भूमिका असो किंवा “ती फुलराणी” या प्रतिष्ठित नाट्यकृतीतील व्यक्तिरेखा – प्रत्येक वेळी त्यांनी आपला वेगळा ठसा उमटवला. “तरुण तुर्क म्हातारे अर्क”, “कार्टी काळजात घुसली”, “आंधळी कोशिंबीर”, “धर्मयुद्ध”, “नाती गोती”, “मोरुची मावशी” अशा विनोदी-व्यंग्यात्मक नाटकांमधून त्यांनी प्रेक्षकांचे भरभरून मनोरंजन केले. तसेच “रायगडाला जेव्हा जाग येते”, “कालोखाच्या सावल्या” यांसारख्या गहन भावनिक व ऐतिहासिक विषयांवरील नाटकांतही ते तेवढ्याच ताकदीने चमकले.
रंगभूमीवरील त्यांच्या दीर्घ कारकिर्दीत सुमारे 8000 हून अधिक रंगमंचावरील प्रयोग त्यांनी पूर्ण केले आहेत, हा स्वतःत आणखी एक विक्रम आहे. अभिनयाच्या सेवेसाठी त्यांनी आणि त्यांच्या पत्नी ज्योती जोशी यांनी मिळून “गौरीनंदन थिएटर्स” ही स्वतःची नाट्यसंस्था स्थापन केली. या संस्थेद्वारे त्यांनी नवे प्रयोग सादर केले तसेच काही लोकप्रिय नाटकांचे दृश्य-चित्रफीत (CD) माध्यमातून वितरणही केले. मराठी रंगभूमीचा प्रसार आणि संवर्धन हे कार्य त्यांनी नाट्यपरिषदेच्या माध्यमातूनही पुढे चालू ठेवले.
मोहन जोशी २००३ ते २०११ या काळात अखिल भारतीय मराठी नाट्य परिषदेचे अध्यक्ष होते आणि २०१३ साली पुन्हा या पदावर निवडून आले. या भूमिकेतून त्यांनी मराठी रंगभूमीच्या विकासासाठी विविध उपक्रम चालवले आणि नवोदित कलाकारांना व्यासपीठ मिळवून दिले. मराठी नाट्य परिषदेच्या अध्यक्षपदी असताना मराठी नाटकांच्या प्रचार व प्रसारासाठी, तसेच रंगभूमीवरील तांत्रिक सुधारणांसाठी जोशी यांनी पुढाकार घेतला होता. त्यांच्या नाट्यसेवेबद्दल त्यांना अनेक संस्थांकडून वेळोवेळी सत्कार व पुरस्कार मिळाले आहेत. २०१७ साली त्यांना विष्णुदास भावे पुरस्कार देऊन मराठी रंगभूमीवरील प्रदीर्घ योगदानाचा सन्मान करण्यात आला. याशिवाय नाट्यदर्पण पुरस्कार, दीनानाथ मंगेशकर स्मृती पुरस्कार आदी सन्मानांनीही ते गौरवले गेले आहेत.
पुरस्कार आणि सन्मान (Mohan Joshi Awards)
अभिनय क्षेत्रातील दीर्घ आणि बहुआयामी कारकिर्दीसाठी मोहन जोशी यांना अनेक प्रतिष्ठित पुरस्कार आणि सन्मान लाभले आहेत. रंगभूमीवरील अभिनयापासून चित्रपटांतील भूमिकांपर्यंत विविध श्रेणींमध्ये त्यांचा गौरव झाला आहे. खाली मोहन जोशी यांना मिळालेले काही मुख्य पुरस्कार व सन्मान पुढीलप्रमाणे सूचीबद्ध आहेत:
- राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार – विशेष उल्लेख (१९९९) – मराठी चित्रपट घराबाहेर मधील प्रभावी अभिनयासाठी प्रदान. या चित्रपटातील भ्रष्ट राजकारण्याच्या त्यांच्या संयत सादरीकरणाबद्दल परीक्षकांनी विशेष उल्लेख केला.
- स्क्रीन अवॉर्ड – सर्वोत्तम खलनायक (१९९८) – मृत्युदंड (हिंदी, १९९७) चित्रपटातील तिरपतसिंहच्या भूमिकेसाठी प्राप्त. मोहन जोशी यांचा हा खलनायकी अभिनय समीक्षकांनीही उंचावून धरला.
- महाराष्ट्र राज्य चित्रपट पुरस्कार – सर्वोत्तम अभिनेता – मराठी चित्रपटांमधील उत्कृष्ट अभिनयासाठी वेळोवेळी प्रदान (उदा. तू तिथे मी व सवत माझी लाडकी चित्रपटांसाठी).
- फिल्मफेअर पुरस्कार (मराठी) – मराठी चित्रपटातील उत्कृष्ठ अभिनयासाठी सन्मान. विशेषतः तू तिथे मी चित्रपटासाठी त्यांनाFilmfare पुरस्कार मिळाला असे उल्लेख आहेत.
- विष्णुदास भावे पुरस्कार (२०१७) – रंगभूमीवरील आजीवन योगदानासाठी मराठी रंगभूमीवरील सर्वोच्च सन्मानसमजला जाणारा पुरस्कार.
- संगीत नाटक अकादमी पुरस्कार (२०१६) – भारतीय रंगभूमीसाठी दिला जाणारा राष्ट्रीय स्तरावरील सन्मान, अभिनय क्षेत्रातील योगदानासाठी राष्ट्रपतींच्या हस्ते प्रदान.
- दीनानाथ मंगेशकर स्मृती पुरस्कार – नाट्य व सिनेकलावंत म्हणून त्यांच्या बहुमोल योगदानाबद्दल प्रदान.
- झी मराठी जीवनगौरव पुरस्कार (२०२१) – चित्रपट व दूरदर्शन क्षेत्रातील प्रदीर्घ कामगिरीबद्दल आजीवन गौरव (मालिका माझा होशील ना मधील भूमिकेसह एकूण कारकिर्दीचा सन्मान).
- इतर सन्मान – पी. सावळाराम पुरस्कार, पुणे गौरव, कला संस्कृती पुरस्कार, महाराष्ट्र सरकारचा साहित्य व कला विभागातर्फे विशेष गौरव इत्यादी अनेक पुरस्कारांनीही मोहन जोशी सन्मानित झाले आहेत.
या सर्व पुरस्कारांनी मोहन जोशी यांच्या कलानिष्ठा आणि सातत्यपूर्ण गुणवत्ता यांची पावती दिली आहे. विशेषतः राष्ट्रीय पातळीवरील पुरस्कारांमुळे त्यांची ख्याती संपूर्ण देशभर पोहोचली. राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार मिळालेले ते मोजक्या मराठी अभिनेत्यांपैकी एक आहेत. तसेच संगीत नाटक अकादमी पुरस्कारासारखा मानाचा सन्मान मिळवून त्यांनी रंगभूमीवरील आपल्या कार्याचा उच्चबिंदू गाठला.
वैयक्तिक आयुष्य आणि सामाजिक सहभाग
मोहन जोशी यांच्या व्यक्तीगत आयुष्यातील कहाणीही त्यांच्या करिअरसारखीच रंजक आहे. पुण्यात रंगभूमीवर काम करत असतानाच त्यांची भेट ज्योती या रंगकर्मीशी झाली. १९६९ साली ज्योती जोशी यांच्याशी मोहन जोशी यांचा विवाह झाला. लग्नानंतर आपल्या पत्नीला साथ घेतच त्यांनी मुंबईत येऊन पूर्णवेळ अभिनय क्षेत्रात स्थापण्याचा निर्णय घेतला. ज्योती जोशी यांनीही त्यांच्या प्रवासात कायम खंबीर साथ दिली. दांपत्याला दोन मुलगे/मुली आहेत – मुलगी गौरी आणि मुलगा नंदन. गौरी आणि नंदन यांनी मात्र फारसा प्रसिद्धीपासून दूरच रहाणे पसंत केले आहे. मोहन जोशी यांचे बंधू रवींद्र आणि अविनाश हेही असून मोहन हे घरात धाकटे होते. कुटुंबाची जडणघडण कलात्मक पार्श्वभूमीची असल्यामुळेच बहुधा त्यांना बालपणापासूनच अभिनयाचे बाळकडू मिळाले.
वैयक्तिक आयुष्यात मोहन जोशी हे शांत, शिस्तप्रिय व अभ्यासू स्वभावाचे म्हणून ओळखले जातात. अभिनयाव्यतिरिक्त त्यांना वाचन, नाटकांचे दिग्दर्शन आणि समाजकार्याचीही आवड आहे. राजकारणापासून दूर राहूनही त्यांनी सांस्कृतिक क्षेत्रातील नेतृत्व स्विकारले. मराठी रंगभूमी कलाकारांची शिखर संस्था असलेल्या अखिल भारतीय मराठी नाट्य परिषदेचे अध्यक्षपद त्यांनी दोन कार्यकाळ यशस्वीपणे भूषवले. या कालावधीत त्यांनी राज्यभरातील नाटककार, दिग्दर्शक आणि कलाकार यांना एकत्र आणून विविध नाट्य महोत्सव, कार्यशाळा आणि स्पर्धांचे आयोजन करण्यात पुढाकार घेतला.
मराठी नाट्य परिषदेच्या माध्यमातून त्यांनी रंगभूमीवरील तांत्रिक प्रगती, रंगमंचाशी संबंधित शिक्षणसंस्था यांना मदत आणि ग्रामीण भागातील नाट्यपरंपरेला चालना देण्यासाठी प्रयत्न केले. त्यांच्या नेतृत्वाखाली २०१० च्या दशकात नाट्य परिषदेद्वारे मराठी नाटकांचा शतकोत्तर महोत्सव मोठ्या दिमाखात साजरा करण्यात आला. मोहन जोशींची संवादफेक आणि रंगभूमीवरील अभिनयशैली पाहून अनेक तरुणांना स्टेजवर बोलण्याची प्रेरणा मिळाली आहे. जर तुम्हालाही स्टेजवर आत्मविश्वासाने बोलायचं असेल, तर भाषण कसे करावे | Bhashan Kase Karave हा मार्गदर्शक तुमच्यासाठी उपयुक्त ठरेल.
सामाजिक पातळीवर मोहन जोशी हे मराठी रंगभूमी आणि चित्रपटसृष्टीचे प्रतिनिधी म्हणून अनेक शासकीय व सांस्कृतिक मंडळांवर सहभागी होते. ते सेंसर बोर्ड तसेच चित्रपट कलावंत संघटना यांच्याशीही संबंधित राहिले आहेत. मराठी भाषा व संस्कृतीच्या जतनासाठी आणि ज्येष्ठ कलाकारांच्या कल्याणासाठीही ते सातत्याने प्रयत्नशील असतात. उदाहरणार्थ, वृद्ध व सेवानिवृत्त कलावंतांसाठी आर्थिक साहाय्य गोळा करणाऱ्या उपक्रमांत त्यांचा पुढाकार असतो. आपल्या व्यस्त कार्यक्रमातूनही ते नवोदित कलाकारांना मार्गदर्शन करणे, नाट्य शिबिरे घेणे यासाठी वेळ काढतात. या सर्वच कार्यांमुळे मोहन जोशी यांना मराठी रंगसृष्टीतील “दादा” समान ज्येष्ठ मार्गदर्शकाचे स्थान लाभले आहे.
निष्कर्ष
मोहन जोशी यांचा जीवनप्रवास हा एका मध्यमवर्गीय मराठी तरुणाच्या कला-साधनेची विलक्षण कहाणी आहे. बंगळुरूहून पुण्यात स्थायिक झालेल्या एका कुटुंबातून येऊन, लहानपणीचे रंगभूमीवरील स्वप्न उराशी बाळगून त्यांनी आपल्या मेहनतीच्या जोरावर राष्ट्रीय पातळीवरचा अभिनेता म्हणून लौकिक मिळवला. नोकरी आणि कला यांच्यात निवड करताना त्यांनी कलाजीवनाला प्राधान्य दिले आणि ट्रक चालकासारखे कष्टाचे काम करूनसुद्धा आपली अभिनयभूक जिवंत ठेवली.
मराठी रंगभूमीपासून हिंदी चित्रपटसृष्टीपर्यंत त्यांनी ज्या प्रकारे सर्वत्र आपली छाप सोडली आहे ते फार थोड्या कलाकारांना जमले. अत्यंत नैसर्गिक अभिनयशैली, भारदस्त आवाज, संवादफेकीवरील पकड आणि भूमिका समजून घेण्याची क्षमता यांमुळे मोहन जोशी यांनी नायक, खलनायक, विनोदी अभिनेता, चरित्र अभिनेता अशा सर्वच प्रकारच्या भूमिका जिवंत केल्या. त्यांच्या सहकार्‍यांच्या मते मोहन जोशी हे रंगभूमीवर असोत की कॅमेऱ्यासमोर – प्रत्येक सादरीकरणात पात्रात पूर्णपणे तल्लीन होऊन जाणारे कलावंत आहेत.
त्यांच्या कारकिर्दीचा व्यासंग पाहता अनुभव, नैपुण्य, भारंभार चित्रपट व नाटकांत योगदान आणि प्रेक्षकांचा विश्वास अशी चौफेर प्रतिष्ठा त्यांनी कमावली आहे. आजही सत्तरी पार करून मोहन जोशी अभिनय क्षेत्रात सक्रिय असून नव्या पिढीला आपले अनुभव सांगत आहेत. मराठी चित्रपटसृष्टीतील ज्येष्ठ अभिनेते म्हणून आणि रंगभूमीवरील मार्गदर्शक म्हणून त्यांचा सल्ला अनेकजण घेतात.
मोहन जोशी यांचे जीवनचरित्र हे मराठी कलाक्षेत्रातील जिजैविषेचे प्रतीक आहे. संघर्षमय प्रारंभापासून ते यशोशिखरापर्यंतचा त्यांचा प्रवास नव्या पिढीतील कलावंतांना निश्चितच प्रेरणादायी आहे. मराठी चित्रपट आणि रंगभूमी यांचे समृद्ध वारसदार म्हणून मोहन जोशी यांचे नाव आदराने घेतले जाते. त्यांच्या कथा-कादंबरीसमान कारकिर्दीकडे पाहूनच जाणवते की प्रामाणिक मेहनत, चिकाटी आणि कलाप्रती निष्ठा असेल तर यश आणि मानमरातब नक्की मिळू शकतात. मराठी रसिकांसाठी मोहन जोशी हे आजही अत्यंत प्रिय असे जाणते अभिनेते आहेत आणि त्यांच्या पुढील वाटचालीस सर्वांकडून शुभेच्छा मिळत आहेत.
FAQs – Mohan Joshi Biography in Marathi
- मोहन जोशी कोण आहेत? (Who is Mohan Joshi?)
मोहन जोशी हे मराठी चित्रपट, हिंदी चित्रपट आणि रंगभूमीवरील एक ज्येष्ठ व बहुमुखी अभिनेते आहेत. त्यांनी 700+ चित्रपटांमध्ये आणि 8000+ रंगमंचीय प्रयोगांमध्ये भूमिका केल्या आहेत.
- Mohan Joshi यांचा जन्म आणि शिक्षण कुठे झाले?
मोहन जोशी यांचा जन्म १२ जुलै १९५३ रोजी बंगळुरू येथे झाला. त्यांचे शिक्षण पुण्यात झाले आणि त्यांनी बृहन् महाराष्ट्र वाणिज्य महाविद्यालयातून (BMCC) बी.कॉम. पदवी घेतली.
- मोहन जोशी यांचे सर्वात प्रसिद्ध मराठी चित्रपट कोणते आहेत?
त्यांचे लोकप्रिय मराठी चित्रपट म्हणजे सवत माझी लाडकी (1993), तू तिथे मी (1998), घराबाहेर (1999), आणि देबू (2010).
- Mohan Joshi यांना कोणते महत्त्वाचे पुरस्कार मिळाले आहेत?
त्यांना राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार (विशेष उल्लेख), स्क्रीन अवॉर्ड (Best Villain – मृत्युदंड), संगीत नाटक अकादमी पुरस्कार, विष्णुदास भावे पुरस्कार, तसेच झी मराठी जीवनगौरव पुरस्कार (2021) मिळाले आहेत.
- मोहन जोशी यांनी कोणत्या हिंदी चित्रपटांमध्ये काम केले आहे?
मोहन जोशी यांनी हिंदी चित्रपटसृष्टीत मृत्युदंड (1997), वास्तव (1999), गंगाजल (2003), इश्क (1997), गुंडा (1998), आणि मेजर साब (1998) यांसारख्या चित्रपटांमध्ये दमदार भूमिका केल्या आहेत.
- मोहन जोशी यांच्या पत्नी कोण आहेत?
मोहन जोशी यांच्या पत्नींचं नाव ज्योती जोशी आहे. त्या स्वतः रंगभूमीशी संबंधित आहेत आणि गौरीनंदन थिएटर्स ही नाट्यसंस्था त्यांनी पतीसोबत चालवली आहे.
- Mohan Joshi यांना किती मुले आहेत?
त्यांना दोन मुले आहेत – मुलगी गौरी आणि मुलगा नंदन. दोघेही सार्वजनिक क्षेत्रापासून दूर राहतात.
- मोहन जोशी यांच्या पालकांची माहिती काय आहे?
त्यांचे वडील विष्णू (अण्णा) जोशी लष्करातील खडकी EME वर्कशॉपमध्ये काम करीत, तर आई कुसुम जोशी या सुप्रसिद्ध साहित्यिक पु. भा. भावे यांच्या नातलग होत्या.
- Mohan Joshi यांची भावंडे कोणती आहेत?
त्यांना दोन भाऊ आहेत – रवींद्र आणि अविनाश. मोहन जोशी हे धाकटे आहेत.
- मोहन जोशी यांचे मूळ गाव किंवा स्थायिक स्थान कुठे आहे?
त्यांचा जन्म बंगळुरूमध्ये झाला, पण नंतर कुटुंब पुण्यात स्थायिक झाले. पुढे त्यांनी मुंबईत येऊन अभिनय कारकिर्दीची सुरुवात केली.